У арнітаморфных узорах беларускай народнай вышыўкі кампазіцыя з дзвюх птушак і расліннасці паміж імі адна з самых папулярных.
Мноства варыянтаў мела і выява расліннасці. Папулярнымі былі дрэвы-кветкі з сіметрычна адыходзячымі па абодвух баках галінамі і геаметрызаванай шматпялёсткавай разеткай на вяршыні або дрэўца з чатырма ідэнтычнымі разеткамі-кветкамі.
Вельмі распаўсюджанымі і разнастайнымі па стылі з'яўляліся ўзоры з выявай пеўня [13, с.124].
Такім чынам, разгляд арнаментыкі беларускай народнай вышыўкі канца XIX – пачатку XX ст. дазваляе сцвярджаць. што яе найстаражытнейшай асновай быў геаметрычны арнамент. Да традыцыйных відаў арнаменту адносяцца таксама сетка і адзінкавыя медальённыя фігуры. З'яўленне раслінна-геаметрычных узораў, якія паслужылі сувязным звяном паміж архаічнымі і параўнальна новымі расліннымі ўзорамі, было вынікам унутранага развіцця геаметрычнага арнаменту [10, с.131].
Раздзел 2 Аналіз тэматыкі любві ў беларускім арнаменце
2.1 Вобразы кахання ў беларускім арнаменце
2.1.1 Лада як сімвал кахання і прыгажосці
Адной з распаўсюджанных тэматык у беларускім мастацтве з’яўляецца тэматыка кахання. У беларускай народнай вышыўцы яна таксама прысутнічае.
Каханне ў арнаменце прадстаўлена множствам вобразаў. І адзін, з самых распаўсюджаных вобразаў, гэта матыў Лады.
Ладу і Купалінку адзначалі за іх вясёлы нораў, уменне спяваць і скакаць. Абодва гэтыя вобразы дайшлі да нас з далёкага мінулага.
Лада ў славян і літоўцаў шанавалася як апякунка кахання і шлюбаў, багіня юнацтва, прыгажосці і пладавітасці. Яна надежна адлюстравана ў паэзіі, а таксама ў песнях.
Ручнікі з узорам Лады знойдзены на Віцебшчыне і Гомельшчыне. Часцей за ўсё яна паказана ў выглядзе маладой дзяўчыны, нярэдка суправаджаецца ружамі і галубкамі, якія сімвалізуюць прыгажосць і каханне ( малюнак 2.1.1.1).
Пра Ладу існуе легенда, што ў час ранішняй зары ўпала алмаз - расінка на чырвоную ружу. Зазіхацела ружа іскрамі - брыльянтамі. А тут і прамень сонца залаты ўпаў на ўлонне ружы. I вылецела з пялёсткаў ружы юная, як раніца, прыгожая, як сама прыгажосць, свежая, як расінка, Лада – беларуская багіня кахання і прыгажосці. I паляцела яна лёгкай ластаўкай па вёсках і сёлах Беларусі. Дзе гулянка, дзе вечарынка – там і Лада. Яна запальвае каханне ў сэрцах хлопцаў і дзяўчат, асвятляе ўсмешкамі шчасця іх твары, напаўняе душы надзеяй на шчасце, дабро.
Вобраз нараджэння Лады паводле легенд існуе ў беларускай вышыўцы. Вобраз дзяўчыны знаходзіцца ў цэнтры. Вакол яе шмат кветак. Сама дзяўчына быццам бы выходзіць ці паднімаецца з зямлі (малюнак 2.1.1.2).
Трэба адзначыць, што гэты вобраз вызначаецца многімі рэгіянальнымі варыяцыямі. Напрыклад, існуе яшчэ матыў Лады і Лада — мужа і жонкі ці закаханых хлопца і дзяўчыну, у некатарых рэгіенах іх называюць Леля і Лель.
Лелю лічылі самай прыгожай, самай лепшая з дзяўчат. Яе тварык як ранішняя зара, вочкі як зоркі на небе, вусны – цвет ружы, валасы –траўка-мураўка, голас як званочак. Ручкі яе шаўковыя, калі прыгалубіць – ніколі не забудзеш. А Лель – гэта добры, лагодны хлопец. Часам Лель і Лёля ўспрымаюцца як добрыя, прыгожыя дзеці (малюнак 2.1.1.3).
Найбольш часта Лель і Лёля сімвалізавалі любоў да малых дзяцей. Вобраз дзіцяці як сімвал прадаўжэння жыцця здаўна пашыраны ў многіх народаў (малюнак 2.1.1.4) [7, с.134].
Яны прадстаўляюць сабой вобраз хлопца і дзяўчыны, якія стаяць побач адзін ля аднаго.
Гэты вобраз абазначае моцнае і узаемнае каханне.
Такім чынам Лада – гэта вобраз кахання не толькі ў беларускай вышыўцы ,але ж і ў многіх славянскіх народах, якая паказваецца ў выглядзе дзяўчыны з вянком (малюнак 2.1.1.5).
Кажды рэгіон Беларусі мае свой вобраз Лады – сімвала кахання, напрыклад, яе часта называюць Леляй, якая знаходзіцца ў пары з Лелям [7, с.139] .
2.1.2 Зязюля як сімвал няшчаснага кахання
У народнай свядомасці вобраз зязюлі – гэта сімвал жанчыны ў горы, смутку, жальбе. Звычайна гэта ўдава, якая аплаквае роднага чалавека. Існуе шмат старадаўніх народных песень пра зязюлю, а значыць і пра няшчаснае каханне і разлуку.
Зязюлю частей вышываюцьна посцілках і ручніках.
Калі яна паказана ў спалучэнні з зоркамі – сімваламі дзяцей, значыць, твор прысвечаны мацярынскаму гору: ці сын загінуў навайне, ці нехта з дзяцей памёр (малюнак 2.1.2.1).
Зязюля разам з букетам абазначае, горкую ўдовіну долю і няшчаснае каханне, разлуку закаханых (малюнак 2.1.2.2) [7, с.137].
Такім чынам, зязюля – гэта сімвал няшчаснага кахання, які ў сваю чаргу можа быць сімвалам гора, страты і г.д., гэта залежыць ад матываў вышыўкі.
2.1.3 Русалка як сімвал трагічнага нераздзеленага кахання
Трагічнае, нераздзеленае каханне дзяўчыны апета ў мастацкай творчасці многіх народаў Еўропы і звязваецца звычайна з вобразам русалкі. У старажытнай Грэцыі русалак, або німфаў, было некалькі: дрыяды – лясныя, наяды – рачныя, нерэіды – марскія русалкі.
У павер'ях старажытных славян русалкамі рабіліся няхрышчаныя дзяўчынкі, калі яны паміралі. Але часцей – падманутыя, кінутыя, няшчасныя дзяўчаты, якія тапіліся з гора.
З глыбокай старажытнасці ў славян вядомы абрадавыя ігрышчы – Русаллі. Яны былі звязаны з аграрнай магіяй, вераю ў русалак, якія распараджаліся воднай стыхіяй і забяспечвалі ўраджай. Было гэта і свята дзяўчат, у якім спалучаліся энергія маладосці і трагізм няшчаснага кахання, радасць і смутак, абрадавая магія і звычайная весялосць.
Русалка ў народнай мастацкай творчасці выяўляецца па-рознаму, але звычайна ў выглядзе букета кветак, які сваім сілуэтам нагадвае дзявочую фігуру на кусце. На ўвазе маецца куст каліны, якую звычайна звязваюць з вобразам дзяўчыны, што пакутуе ад няшчаснага кахання (малюнак 2.1.3.1).
Акрамя сімвалічнага куста каліны русалка часам паказвалася і больш рэалістычна. Аднак, рэалізм тут даволі адносны. Фігуры моцна стылізаваныя, сілуэтам нагадваюць Ладу, Лёлю і іншыя жаночыя вобразы (малюнак 2.1.3.2) [7, с.138].
Такім чынам, русалка – гэта сімвал нераздзеленага кахання, сімвал дзяўчыны, якая пакутае ад нясчаснага кахання, але ж пры гэтым яна вяселая і маладая, таямнічая, надзеленная нейкай неверагоднай магіяй.
2.1.4 Голуб і галубка як сімвалы кахання
Любоўнай тэматыкай, матывамі кахання прасякнута амаль уся матэрыяльная і духоўная дзейнасць чалавека.
Увогуле голуб сімвалізуе многія паняцці. Ён выступаў як сімвал міру, у хрысціянстве абазначае Святога духа. Але часцей за ўсё ён сімвалізуе каханне. Вобразы голуба і галубкі сустракаюцца ў многіх народных песнях. Каханне можа толькі зараджацца або ісці на спад, быць узаемным ці трагічным. Усе гэтыя асаблівасці ў народнай мастацкай творчасці набылі адпаведную інтэрпрэтацыю.
Напрыклад, самы пачатак кахання, яго зараджэнне. Калі галубок ды галубка ідуць у адзін бок, то гэта значыць, што паміж дзяўчынай і хлопцам пачынаецца любоў (малюнак 2.1.4.1).
Калі голуб і галубка вышыты галоўка да галоўкі, то гэта значыць, што хлопец і дзяўчына любяць адзін аднаго (малюнак 2.1.4.2).
Калі паміж голубам і галубкаю паказаны букет ці вазон, то гэтак жанчына выказвае пажаданне вечнай шчаслівай любові. Яшчэ адзін варыянт тлумачэння – калі два галубкі вышыты галоўка да галоўкі, а пасярэдзіне кветка, то гэта значыць: «любі мяне, як я цябе, і мы будзем шчаслівыя»
Сімвал нераздзельнага кахання прадстаўлен галубамі павернутымі галовамі друг ад друга. Трагічнае каханне ўнароднай мастацкай творчасці адлюстроўваецца гэтак жа, як і шчаслівае: голуб і галубка павернуты галоўка да галоўкі, між імі букет ці вазон (малюнак 2.1.4.2).
Усе тканыя і вышываныя вырабы з сімваламі кахання носяць аўтабіяграфічны характар. Майстрыхі ўвасаблялі ў іх свае сардэчныя таямніцы, дзяліліся радасцю шчаслівага кахання або аблягчалі душэўны боль, калі яно не ўдавалася.
Існуе і вобраз памяці пра каханне: галубкі павернуты адзін да аднаго паміж імі вазон, які мае лісточкі (малюнак 2.1.4.4) [7, с.140].
Такім чынам голуб і галубка – вобразы, якія адлюстроўваюць каханне на розных яе стадыях і ў розных сітуаціях.
2.1.5 Ружа як сімвал прыгажосці і кахання
Кожная кветка па-свойму прыгожая i адметная. Але царыцай кветак называюць ружу.
Ружа як сімвал прыгажосці і кахання адлюстравана ў шматлікіх мастацкіх творах народаў амаль усяго свету. Асаблівай папулярнасцю карыстаецца гэтая прыгожая кветка ў сучаснай народнай мастацкай творчасці з яе павышанай дэкаратыўнасцю, яркасцю і насычанасцю колераў, імкненнем да адлюстравання рэальных вобразаў. Сакавітыя буйныя кветкі і бутоны ружаў знойдзены на тканых посцілках з розных куткоў Беларусі, трапляюцца яны і на ручніках, часам даволі старых (малюнак 2.1.5.1; малюнак 2.1.5.2).
У народзе прыгажосць і каханне заўсёды спалучаліся ў адзінае ўсеабдымнае пачуццё [7, с.147].
Такім чынам вобразы кахання прадстаўлены ў беларускай вышыўцы ў выглядзе Лады, Лелі і Леля, голуба і галубкі, русалкі, зязюлі, ружы.Кожны вобраз мае свій асабісты сэнс і адлюстроўвае перажыванні вышывальшчыцы.
2.2 Вобразы любві ў беларускім арнаменце як сэнсаваедапаўненне вобразаў кахання
2.2.1 Маці-зорка як сімвал любові і міласэрнасці
Існуюць у беларускай вышыўцы акрамя вобразаў кахання і вобразы любві.
Любоў гэта вялікае мнагазначнае пачуцце, яно можа праяўляцца да маці, да прыроды, да роднай зямлі, да сям’і і г.д. Беларускія ткачыхі паказвалі сваю любоў ў арнаментызаваннай форме на адзенні, прадметах быта, на ручніках.
Адным з такіх вобразаў з’яўляецца ўшанаваны ўсімі вобраз маці,як сімвал любові і міласэрнасці ў дэкоры тканых і вышываных вырабаў. У яго аснове – васьміканцовая зорка, што абазначае чалавека, асобу.
Вобраз маці абазначаецца і ў выглядзе дрэва. Зоркі па канцахгалін абазначаюць жывых дзяцей, свечкі — памерлых. Майстрыхі просяць Бога даць здароўе і шчасця дзецям, а тым, каго ўжо няма вечны спакой (малюнак 2.2.1.1) [7, с.153].