Асаблівасці самаідэнтыфікацыі беларусаў як суаднесенасці чалавека з вызначанай культурай, яго прыладдзе да гэтай культуры і ўсведамленні гэтага факту, вызначае памежны характар іх культуры, сталы цесны кантакт з іншымі цывілізацыямі, адмысловае становішча беларускіх земляў, якія знаходзіліся на скрыжаванні гандлёвых шляхоў, водападзелаў Чорнага і Балтыйскага мораў, у геаграфічным цэнтры Еўропы, наяўнасць ваяўнічых суседзяў і магутных ваенных дзяржаў, якія мясціліся па ўсім перыметры беларускіх меж.
Беларускія землі і ў прамым, і ў пераносным сэнсе заўсёды знаходзіліся на скрыжаванні міжнародных дарог, уплываў, інтарэсаў, культур. Гэта памежжа выконвала падвойную функцыю. З аднаго боку, беларуская культура ўспрыняла лепшыя дасягненні ўсходняй і заходняй культур, стварыўшы арыгінальную і самабытную культуру. З іншага боку, менавіта памежжа і сталае знаходжанне ў сферы розных культурна-цывілізацыйных уплываў не далі беларускай культуры магчымасці да канца самавызначыцца, абраць свой «шлях». Беларусы не могуць, у адрозненне ад сваіх суседзяў, ідэнтыфікавацца толькі з адной культурнай традыцыяй. Праблема пошуку свайго шляху развіцця была характэрна для беларускай культуры на працягу ўсёй яе гісторыі. Адным з першых сфармуляваў ідэю беларускага шляху І. Абдзіралавіч.
У апошнія дзесяцігоддзі пытанне культурнай самаідэнтыфікацыі беларусаў набыў найвялікую вастрыню. Гэта злучана з тымі глабальнымі зменамі, якія цяпер адбываюцца ў свеце: пашырэннем сродкаў масавай камунікацыі і інфармацыі, сучаснымі глабалізацыйнымі працэсамі, асаблівасцямі культурнай сітуацыі, зменай геапалітычнай прасторы, парушэннем звыклых культурных сувязяў, праблемай інтэграцыі і захаванні ўласнай культурнай ідэнтычнасці (самабытнасці).
У сілу адмысловага геаграфічнага становішча Беларусі, змешчанай на стыку двух цэнтраў — заходняга рымска-каталіцкага і ўсходняга праваслаўна-візантыйскага, яе тэрыторыя часта падвяргалася сталаму перадзелу. Магчыма, гэтым тлумачыцца тое, што самаідэнтыфікацыя беларусаў насіла галоўным чынам лакальны характар і засноўвалася больш на прыладдзе да вызначанай тэрыторыі, мясцовасці, рэгіёну («тутэйшыя»), сацыяльнай групе (праваслаўныя, каталікі і г.д.), клану, роду, сям'і, узвышаючыся часам да ўзроўня нацыі і дзяржавы. Адсутнасць бесперапыннай традыцыі, уздзеянне розных культур і цывілізацый абцяжарвалі працэсы ідэнтыфікацыі беларусаў, не давалі выразных крытэраў вызначэння культурнай прыналежнасці.
Беларусам сёння неабходна самавызначыцца, «знайсці », мець даволі сіл, што гарантавала б раўнапраўны ўдзел у вольным абмене перадавымі ідэямі і плынямі думкі ў духоўным жыцці ўсходняга і заходняга рэгіёнаў, дапамагло працэсу самаідэнтыфікацыі і фармаванню пачуцця патрыятызму. Пачуццё патрыятызму гуляе адмысловую ролю ў фармаванні сучасных светапоглядных прыярытэтаў беларускай дзяржаўнасці. Патрыятызм (ад грэч. – patris – радзіма, айчына) – ідэя, пачуццё і дзеянні, якія выказваюць каханне і адданасць Радзіме, што спрыяюць яе поспехам ва ўсіх сферах унутранага жыцця, падвышэнню яе магутнасці і ўмацаванню аўтарытэту на міжнароднай арэне. Патрыятызм – гэта ўсведамленне агульнасці інтарэсаў людзей, стагоддзямі якія жывуць у адасобленых айчынах, павага да гістарычнага мінулага свайго народа, гонар за яго дасягненні і гарката за няўдачы, беды і памылкі продкаў і сучаснікаў, актыўная дзейнасць па стварэнні новага, прагрэсіўнага. Абавязковым бокам сапраўднага патрыятызму з'яўляецца павага да іншых народаў, іх мове, культуры, гісторыі.
Патрыятызм выключае як нацыянальны нігілізм, так і «квазіпатрыятызм» - гіпертрафаванае ўяўленне пра сваю нацыю, якое супрацьпастаўляла нацыянальнае агульначалавечаму, айчыннае – інтэрнацыянальнаму. З патрыятызмам несумяшчальныя сепаратызм, нацыяналізм, шавінізм. За гэтымі анамаліямі стаяць грамадскія сілы, інтарэсы якіх супярэчаць тэндэнцыям гістарычнага прагрэсу, якія пераследваюць карыслівыя, вузкакласавыя мэты. Патрыятычнай можа быць толькі палітыка, якая ідзе з глыбінь народнага быцця, выпрацоўваемая і ажыццяўляная для выгоды пэўных, рэальна дзейсных людзей, што ўтвараюць дадзеную гістарычную агульнасць, і не ў шкоду іншым народам.
На сучасным этапе развіцця Рэспублікі Беларусь патрыятызм набыў адмысловую значнасць і прыярытэтнасць. Жыццё няўмольна патрабуе аб'яднання ўсіх патрыятычных сіл у народны рух па рашэнні задач дэмакратычнага рэфармавання грамадства і дзяржавы, адраджэнню і ўзбагачэнню нацыянальных традыцый, умацаванню шматстайных адносін і сувязяў з іншымі краінамі і народамі.
ГісторыяБеларусіналічваенеаднотысячагоддзеіўяўляе сабою частку агульнаславянскай, еўрапейскай і сусветнай цывілізацыі. Гістарычнае мінулае нашага народа з'яўляецца непераходзячай каштоўнасцю і найважнейшым фактарам нацыянальнай самасвядомасці і ідэалогіі беларускай дзяржавы.
Зразумела, наразвіццёбеларускайкультурыўплываюцьікультурынашыхсуседзяў, ііншыхеўрапейскіхкраін, сусветнаякультураўцэлым. Яныпакідаюцьзначныследякувыяўленчыммастацтве, такіўлітаратуры, музыцы, кінематаграфіі, іншыхвыглядахмастацтва, укультурынаогул. Інтэграцыязіншымікультурамідаештуршокдляразвіцця, магчымасцьпрацыўновыхкірунках, садзейнічаеадаптацыікультурыдаагульнасусветныхпрацэсаў. Алепрыгэтымважнанестраціць "сябе", захавацьспадчынупродкаў, пакінуць "свой" стрыжань, ужоваколякогаіадбываеццаўскладненне, развіццёіўдасканаленнекультуры.
У той жа час адбываецца і зваротны працэс, г.зн. у выніку ўзаемадзеяння сусветнай культуры з культурай Беларусі частка ўнікальных, цікавых рэчаў, уласцівых беларусам, знаходзіць сваё адлюстраванне ў іншых культурах. Культура становіцца шматстайней, разгалінаваней, з'яўляецца большы шанец, што кожны знойдзе тое, што "па гусце" менавіта яму.
Што да беларускай нацыянальнай культуры ў маштабах Рэспублікі Беларусь, то культура займае важнае месца ў сістэме дзяржавы. Не ўлічваць становішча, у якім знаходзіцца культура, не сачыць за яе развіццём проста немагчыма! Бо што нас вылучае ад іншых дзяржаў? ТАК, культура, унікальнасць беларускага народа!
Варта таксама адзначыць наяўнасць у нашай краіне, як і ў шматлікіх іншых, нацыянальных меншасцяў. Дзякуючы неад'емнай характэрнай рысе беларусаў - талерантнасці - гэтыя меншасці ў нас не прыгнятаюцца (у адрозненне ад становішча спраў у некаторых іншых дзяржавах). Яны маюць сваю культуру, традыцыі і звычаі, якія, безумоўна, знаходзяць адлюстраванне і ў беларускай культуры. І я лічу, што дадзенае становішча прарочае спрыяе развіццю нашай культуры, яе ўдасканаленню.
3. Ці ёсць будучае ў беларускай культуры?
Гэтапытанне, ядумаю, трывожыцьнеаднагобеларуса, якінеабыякавыдасваёйкраіны. Гэтымпытаннемзадаюццашматлікіяіадказынаягобываюцьсамыярозныя. Хтосьцікажа: "Вышто, смеяцеся? Якаябудучыня, калібольшасцьнасельніцтвакраіныкажанарускаймове! Ілічацьягородным!" Іншыадкажа: "Так, будучынянашайкультурызнаходзіццападсумневам. Алемыжусётківедаембеларускуюмову, і, калі што якое, зможамказацьтолькінаім". Трэцінаогулскажа: "Вядома, ёсць! Боўнассвая, беларускаядзяржава! Бомыжякі памятаеццанашыхпродкаў, шанаваны, паважаемівыконваеміхзвычаіітрадыцыі!"
Намойпогляд, будучыняўбеларускайкультурыёсць! Так, яноімгліста... Алеўсёжёсць, ігэтагалоўнае!
Аленевартаатаясамляцьіснаваннебеларускайдзяржавызбеларускайкультурай. РэспублікаБеларусьможаіснавацьдоўга, алез цягам часустраціцьсвае "карані", то, начымянобудавалася. Гэтааснова - культура! Беларусьможазаставаццасуверэннай, незалежнайдзяржавай, алебезкультуры, сваёйкультурыгэтабудзепростатэрытарыяльнаяадзінка, аленіякнеНАЦЫЯ, неНАРОД! Толькізахоўваючытрадыцыі, памятаючыпрахайцяжкае, алеўнікальнаемінулае, прагісторыю, клапоцячысяпратое, каббеларускаямованетолькіневыйшаўзужытку, алеі "нарошчваўзвароты", г.зн.стаўадзінайдзяржаўнаймовай, кабнаімказаліне "адзінкі", аўсё, паважаючыпродкаўіўстояны "беларускі" лад жыццямыможамверыцьіспадзяваццаўсветлуюбудучынюнашайкультуры.
Такдавайцебудземверыцьіімкнуццадагэтага будучага!