Упляліся ў ваш балесны лёс шыпы і ружы (Ян.; 111);
Звязаны снопікам нашыя лёсы (Карж.; 39);
Дуб няшчасны (Карж.; 44).
Нярэдка шчасце прыпадабняецца да святла – яно свеціцца, пераліваецца, падобна гаручаму рэчыву – гарыць, грэе. Адзначаная якасць можа адрознівацца па ступені сваёй праяўленасці. Так, шчасце, радасць, удача могуць саграваць чалавека знутры, асвятляць шлях, але іншы раз гарачыня ад іх можа быць такой моцнай, што “плавіць” наваколле:
Што за вогненнае шчасце (Ян.; 209);
Там свет ад шчасця неразумных (Дан.; 28);
Светлай радасцю маёй сагрэўся белы дзень (Б.-Загн.; 208);
Свет для шчасця не заслонены (Ян.; 205);
Ад шчасця плавіўся сусвет (Рус.; 39);
Толькі днець пачало над доляй (Мац.; 232);
Быццам змрок расхінае святлістая доля сама (Мац.; 231);
Лёсу прамяністага яго той не міне (Лось; 26);
Свеціцца ціха-шчасліва праз снег (Ян.; 256).
Шчасце прыпадабняецца да сонца або месяца:
Засвеціць шчасця месяц (Ян.; 54);
Поўнюся сонечным зайчыкам шчасця;
Ветлым сонцам ці шчасцем сагрэты (Ян.; 42);
А гэты дзень, высокі і шчаслівы, як сонца над зямлёю ўздыму(Ян.; 146).
Рэдкія параўнанні з паветрам, якім можна дыхаць:
Дыханне шчаслівага дня (Ян.; 203);
Як лёс праз сівізну – тваіх гадоў дыханне (Ян.; 197) альбо з дымам:
Што шчасце? Ачмурэння едкі дым (Дудз.; 80);
А шчасце не заўсёды дым (Дар.; 15).
Як вынікае з паэтычных тэкстаў, шчасце можна аддаць, падзяліць, забраць, украсці, забіць:
Быць лёсам хацела тваім і дзяліць з табой шчасце і гора (Садко; 5);
Што нарабілі? Шчасце забілі (Гудк.; 123);
Дай жа мне шчасцейка на развітанне (Ян.; 189);
Я не кінуся шчасце шукаць (Ян.; 186);
Забівалі людзей багатых, каб людзям бедным шчасця даць (Рубл.; 60);
Жыццё навучыць свайму закону: чужога шчасця не выкрасці (Рус.; 31);
Не заву безмяцежнага шчасця (Бар.; 58);
Наклічу радасць выпадкова (Ян.; 72);
Каб шчасце ў каханні набыць (Гудк.; 86);
Там мама родная і тата мне шчасце-долю здабылі (Роўда; 3);
Сустрэнеш у нас ты і шчасце сваё і каханне (Багд.; 12);
Крычыце, што нехта шчасце ў вас адабраў (Багд.; 16);
кінуць лёс на лязо нажа (Б.-Загн.; 198);
Высокае шчасце здабыта (Лось; 62);
Хто займеў такую вось удачу (Карж.; 37);
Вазьму свой лёс і перайначу (Ян.; 13).
У шчасця можна пабыць у гасцях, ашукаць яго:
Як шчасце маё ашуканае, салоўкам плача ў лісці (Бар.; 69);
Знаю: долі мне не абхітрыць (Ян.; 254);
Сёння мы ў шчасця ў гасцях (Мац.; 239).
Зрэдку шчасце можа параўноўвацца з марамі, сном:
Чамусьці ля ног паэта мне марыць толькі аб шчасці (Карж.; 6);
Ён стаў шчаслівым забыццём (Ьар.; 144);
Пайду дарогай снегавою на мроях шчасця варажыць (Бар.; 76);
З ім сны твае шчаслівы след кладуць (Дудз.; 22);
Толькі ў марах да шчасця мкнеце вы душы свае (Багд.; 11), а таксама з прадчуваннямі, уяўленнямі:
Так яна шчасце сваё уявіла (Ян.; 44);
У прадчуванні шчасця зноў жыву (Бар.; 46);
Уяўляла шчаслівай сябе (Ян.; 24);
З прадчуваннем шчасця прачынацца (Дан.; 11);
Шчаслівым уяўляю сына (Гудк.; 169);
Я надзеі знасіла на шляху да нязбытнага шчасця (Карж.; 34),
Зрэдку сустракаюцца параўнанні шчасця з зачыненымі на замок дзвярыма:
Хоць і знаю: закрыліся дзверы, за якімі шчаслівыя мы (Карж.; 22), з тканінай:
Блаславілі і долю саткалі (Ян.; 136),
з мелодыяй:
Варта пераняць хоць бы нотку шчаслівага зыку (Карж.; 70),
з выбухам:
А ў фіялетавай выбухне лёс (Ян.; 106),
аковамі, ланцугом, палонам, катаргай:
Мы зрадніліся, спазнаўшы шчаснай катаргі работу (Ян.; 237);
Застаюся без шчасных акоў захаплення, святла і дабра (Дудз.; 127);
Гудзе любові крылле, шчаслівы славячы прыгнёт (Ян.; 97);
Я табой закута ў звенні, калі ёсць ланцуг шчаслівы (Багд.; 32);
Забаронены мне твой радасны палон,
транспартным сродкам:
І жоўты сцелецца агонь пад колы лёсу (Ян.; 237),
хваробай:
Я ад шчасця лекаў не знаю (Ян.; 234);
Даўнім шчасцем баліць (Дудз.; 151).
Шчасце ўяўляецца нечым крохкім, лёгкім, што можна разбурыць, парушыць:
Чужы агонь лаўлю ў акне і шчасце крохкае лілею (Ян.; 70);
З дрогкай радасцю бяссоннай (Ян.; 92);
Шчасце трапяткое (Дар.; 29);
Задрамала маё павуціннае шчасце (Рубл.; 100);
І шчасця твайго не парушу (Ян.; 134).
Шчасце (паводле ўяўленняў паэтак) можа пакінуць свой след, адбітак:
З ім сны твае шчаслівы след кладуць (Дудз.; 22);
Адбіўся твой глыбінны лёс (Ян.; 169);
На твары – шчасця зведанага след (Карж.; 68);
Мой адбітак шчасця на здымку (Ян.; 275),
яно мае межы:
За тыя старыя межы, што зваліся кімсьці шчасцем (Сом; 70).
Частотна шчасце асацыіруецца з грашыма, матэрыяльным забеспячэннем, маёмасцю:
А лёсу пятачок (Ян.; 107);
Быццам шчасця не займала (Ян.; 65);
Жорсткага шчасця цаною перад любоўю маёю (Ян.; 32);
Адкуль было відаць, што шчасце – апошні ў кішэні пятак (Багд.; 54);
Забыць, што шчасце не коштуе (Дар.; 28);
Каб людзям бедным шчасця даць (Ян.; 39);
Скупы на радасць дзед той быў).
Чалавек можа валодаць (або не валодаць) правамі на шчасце:
Я шчаслівыя маю правы (Ян.; 174);
Маем на шчасце правы (Ян.; 103);
Ці ж я пачвара? Ці ж я на шчасце правоў не маю? (Рубл.; 56).
Для жанчын-паэтак важнай рэччу з’яўляецца сям’я, дзеці, таму ў іх паэзіі сустракаюцца наступныя параўнанні, звязаныя са шчасцем:
гордае шчасцейка – мая сямейка (Ян.; 157);
на станцыю, дзе шчасце мацярынства ўжо прывёў мяне жаночы лёс (Сільн.; 72);
матуля шчаслівая сыну гатуе яечка ўсмятку (Б.-Загн.; 85);
такая вось няўдача: згубіла чаіца дзяцей (Ян.; 81).
Шчасце ў паэзіі можа выступаць у выглядзе з’яў прыроды, іх праяў (Хлынуў шчаслівай стомай (Дудз.; 133); Выпырхне вясёлкаю ўдача (Ян.; 109).
Нярэдка сустракаецца смакавая метафара:
Гады сумесныя, а шчасце здалося посным – не спажыць (Карж.; 106);
З гарчынкай шчасця на губах (Ян.; 71);
Усё ў адным шчасліва-горкім сэрцы (Ян.; 46);
Плачу за горкую ўдачу расянай кропелькай віна (Ян.; 13).
Частотныя параўнанні шчасця, долі, радасці з дарогай або шляхам:
Шлях маёй споўненай долі (Б.-Загн.; 203);
На шчасным віражы (Ян.; 234);
Сцежкі наша доля не мыляе (Ян.; 137);
На шляху да шчасця (Дудз.; 133);
Шчаслівае дарогі вам і долі (Ян.; 45);
Мы сцежку выбралі сабе як долю (Ян.; 145);
Не размяняць ні сцежкі і ні долі (Ян.; 144);
Надзеі згубіла на шляху да шчасця (Дудз.; 133).
Такім чынам, можна канстатаваць вялікую колькасць разнастайных вобразаў, звязаных з уяўленнямі пра шчасце. Вобразы шчасця могуць мець характар агульнавядомых і зразумелых (прыпадабненне да вадкасці, персаніфікацыя шчасця, прыпадабненне да свету і паветра, вобразы, звязаныя з грашыма і дабрабытам у цэлым), а таксама індывідуальна-аўтарскіх наватвораў, якія не сустракаюцца ў бытавых зносінах і апісаннях шчасця (параўнанне шчасця з птушкамі і жывёламі, ежай і харчаваннем, шляхам і дарогай).
3.3 “Крыніцы” шчасця паводле паэтычных твораў
Як сведчыць прааналізаваны матэрыял, “жаночае” шчасце ранжыруецца ў залежнасці ад мяркуемага месцазнаходжання вытокаў шчасця. Шматлікія прыклады сцвярджаюць крыніцу шчасця па-за суб’ектам. Шчасце – сума розных задавальненняў, што прыносяць радасць і адрозніваюцца паміж сабой толькі інтэнсіўнасцю. Адпаведна шчасце супрацьстаіць няшчасцю як гору і пакутам:
У вялікім сваім, дабрабытнейшым шчасці (Дар.; 18);
Неабдымным, немінучым сэрца шчасцем надзяляй (Лось; 106);
Дзе ад шчасця плавіўся сусвет (Рус.; 39);
І вось у гэтую зіму душа ад радасці пяе (Лось; 139).
Прааналізаваны матэрыял сведчыць, што крыніца шчасця можа знаходзіцца па-за воляй і намаганнямі чалавека. Гэта абумоўлівае адносіны да шчасця як да нечага дадзенага, прадвызначанага чалавеку зверху:
Я так цяпер удзячна лёсу за міг жыцця, за сэнс жыцця (Ян.; 75);
І шчасця міг і здзек павінна ўспрымаць я такім – якое ёсць (Карж.; 45).
Паводле жаночых уяўленняў, як сведчыць матэрыял, шчасце – свабода ад пакутаў цела і душы, што прыносіць задавальненне і спакойны, роўны настрой. У гэтым выпадку шчасце, па сутнасці, раўназначнае да не-няшчасця:
Дык шчасным будзь хоць раз на роўнай ноце (Ян.; 231);
Вусны свецяцца ціха-шчасліва праз снег (Ян.; 256);
Я ціхага шчасця хацела (Гудк.; 68);
І кожны ціха радуецца ўпотай (Карж.; 140);
Лёс прыбярог нам спакойнае шчасце такое (Рус.; 34);
Незямныя шукалі шляхі і хацелася шчасця зямнога (Гудк.; 14);
Светлай радасцю маёй сагрэўся дзень (Б.-Загн.; 208);
Не заву безмяцежнага шчасця (Ян.; 23).
Крыніцай шчасця, паводле паэтычнай моўнай свядомасці, могуць выступаць такія паняцці, як маладосць (Маладая, шчасліва жонка (Бар.; 39), свабода (Ужо непадуладная нікому, праз адзіноту, смутак і знявер вяртаюся, шчаслівая, дадому (Бар.; 80), род заняткаў чалавека (Шчаслівы чалавек – геолаг; няшчасны чалавек – анколаг (Лось; 136), Знала: праца ратуе ў бядзе (Гудк.; 78), Сябе аддаць шчаслівай працы (Карж.; 41), Павінны зямлю сваю працай і словам услаўляць, каб шчасліва глядзець з-пад павек (Багд.; 27), сям’я і дзеці (Шчаслівы міг хады сярод дзяцей (Лось; 24), Займеў сям’ю, жыве мо і шчасліва (Дудз.; 99), каханне: Каханне – шчасце, працяг быцця (Бар.; 30), І праз душу душою прарасці, каб жыць адзіным шчасцем і каханнем (Дудз.; 12), Словы шчасця:”Кохаю. Страждаю” (Лось; 107), Жанчыне вялікае шчасце – адзінага ў свеце любіць (Ян.; 24); любоў да Радзімы: А голас сэрца на Радзіме шчаслівы, шчыры і глыбокі (Роўда; 5), Ах, Беларусь, мая ты доля, мая сляза і пацалунак (Лось; 66), Хай вас цяпло Радзімы саграе (Лось; 136).