3 другога боку, паэзія 20-х гадоў была пазначана відавочнымі рысамі афіцыёзнага авангардызму, звязанага найперш з устаноў-кай на стварэнне новага мастацтва пад уплывам рэвалюцыйна-пралетарскага светабачання і класавай ідэалогіі. Культ рэвалю-цыйных перамен, аптымістычны жыццесцвярджальны пафас, матыў індустрыяльнага горада, гімн маладосці, якая будуе і для якой будуецца новае жыццё, класавы матыў, выражаны ў сімва-лічнай перамозе «сярпа і молата», супрацьпастаўленне «мінулых чорных дзён» і новай «светлай раніцы волі» і пры гэтым ніякай рэфлексіі, смутку, сумненняў, ніякага самазаглыблення ў сваё асабістае «я», калі яно не звязана з адчуваннем прыналежнасці да вялікай пераможнай рэвалюцыйнай «мы – грамады», – вось асноўны спектр матываў і настрояў, якія ўласцівы авангардысц-кай плыні, названай намі рэвалюцыйным канцэптуалізмам. Тут не цаніліся нюансы лірычных пачуццяў і перажыванняў, тут важна было стварыць літаратурны міф аб рэвалюцыйнай пера-мозе пралетарыяту: на гэта ангажавалася паэтычнае майстэрства і першым тонкім майстравітым апалагетам рэвалюцыйнага паэ-тычнага авангардызму быў Міхась Чарот, талент якога ярка бліс-нуў ужо на пачатку 20-х гадоў. Яго першы паэтычны зборнік «Завіруха» (1922), паэмы «Босыя на вогнішчы» (1922), «Беларусь лапцюжная» (1924), «Чырвонаісрылы вяшчун» (1924) сталі ў поў-ным сэнсе «класікай авангарду», з усімі таленавіта ўвасобленымі пастулатамі пралетарска-рэвалюцыйнай дактрыны ў мастацтве – з яе апраўданнем тэрору («Хто не наш – таго даві!»), адмаўлен-нем культурна-гістарычнай спадчыны («Годзе плакаць і вам над Рагнедаю…»), сімволікай класавай барацьбы ў выглядзе паядын-ку двух волатаў – «рацей» («змагаюцца праца з багаццем»), з яў-ным усходнім вектарам палітычных сімпатый (вобраз «чырвона-га крыжа» з Усходу, на якім напісана слова «Воля», у паэме «Бо-сыя на вогнішчы», а таксама рыцараў на чырвоным і на белым кані, з якіх пераможцам аказваецца Чырвоны ў паэме «Беларусь лапцюжная»). Апраўдальны вобраз дыму-пажару становіцца ад-ным з найважнейшых стылеўтваральных канцэптаў авангар-дысцкай парадыгмы:
Свет стары мы палім – гэта наша справа, Хто з людзей пасмее кінуць нам папрок? Будавалі усё мы – нішчыць маем права. Хай усё затопіць нашай працы сок.
Характэрныя асаблівасці чаротаўскай авангардысцкай паэтыкі былі ў цэлым тыпалагічнай з'явай і вызначалі стыль рэвалю-цыйнага канцэптуалізму ў творах іншых паэтаў, якія развівалі пралетарска-рэвалюцыйны тэматычны накірунак. Так, несум-ненна галоўным ён быў у паэзіі былога «капыльскага гарбара» Цішкі Гартнага, які выдаў дзве кнігі сваіх твораў «Песні працы і змагання» (1922) і «Урачыстасць: 1. Рэвалюцыі, 2. Жыцця» (1925), куды часткова ўвайшлі яго ранейшыя вершы. Творы, з якімі Гартны ўступаў у новае дзесяцігоддзе, з'яўляліся ў пера-важнай большасці паэтычнымі фармулёўкамі рэвалюцыйных ка-муністычных ідэалаў, з якімі для паэта і актыўнага грамадска-палітычнага дзеяча звязвалася светлая будучыня Беларускага Шляху. Так, у вершы «Айчына» (1921) ён апявае бунт працоў-ных, сцвярджаючы, што «айчына і воля – непадзельны, і іх ахоў чырвоны меч». У вершы «Камунар» (1921) стварае вобраз няз-ломнага барацьбіта, які «за волю у бойках без спагады істоту вы-ліў». Верш «Панства працы» замацоўвае ідэйна-вобразны кан-цэпт падзелу свету на ранейшы нешчаслівы, поўны прыгнёту і вольны пасля рэвалюцыі:
Дзе зямлю пляміў пот крывавы Й прыгону чыннасць панавала, Там воля моцныя падставы Табе навекі збудавала.
Гэтае «панства працы» наступіла пасля таго, як з'явіўся «вястун-трубач» і «прайшоў віхор вялікай сілы». Наогул воб-раз «віхуры», «буралому» становіцца скразным у паэтыцы 20-х гадоў, сімвалізуючы найчасцей час рэвалюцыйна-ваеннага лі-халецця, якое сапраўды ў гістарчным сэнсе зніімчыла стары лад, старую расійскую царскую імперыю, абгрунтанаушы аг-нём, мячом і прапагандай велічны міф аб «царстве нольнай працы». Так закладваўся падмурак новай камуністычпай ім-перыі, ключавым прынцыпам якой была дыктатура. Адным з небяспечных ворагаў рэвалюцыйнай пралетарскай дыктатуры была неўміруючая ідэя нацыянальнага адраджэння – тыя «сны аб Беларусі», якія сніў новы герой купалаўскай лірыкі сярэдзіны 20-х гадоў:
…О так! Я – пралетар! Яшчэ ўчора раб пакутны Сягоння я зямлі ўладар I над царамі цар магутны! Мне Бацькаўшчынай цэлы свет, Ад родных ніў я адвярнуўся! Адно… не збыў мшчэ ўсіх бед: Мне сняцца сны аб Беларусі!
Новае пралетарскае «царства-ўладарства» для героя Купалы зусім не той грамадскі ідэал, які адпавядаў уяўленню пра Бела-рускі Шлях. Гэта была паэтычная палеміка з тымі, хто адышоў ад ідэалаў нацыянальнага адраджэння, якое ператвараецца ў «бяду» – душэўную пакуту. Купала заклаў у верш таксама здзек-лівую іронію над ідэалам усясветнай камуны, які станавіўся ас-ноўным грамадскім сімвалам будучыні. Гэты сімвал захоплена прапагандаваў той жа Гартны:
Уладар жыцця – Ўсясветная Камуна… У ёй адной мы бачым будучыну нашу.
Беларусь у вершы «Яна ідзе» ён бачыў менавіта ў каардына-тах шляху да гэтай будучыны:
Яна ідзе У зялснай пышнай руні, Учразвойным пышным веснаходзе – Настрэчу царственнай Свабодзе, У обдым светлас Камуны.
Такім у вершы «Хто мы?» Гартны ўяўляў і беларускі народ на новым гістарычным этапе: «Мы – сыны новых дзён! Мы праро-кі – ваякі за волю… Мы Усясветнай Камуны ганцы–Весту-ны». Гэта былі базавыя ідэйна-вобразныя стэрэатыпы пралет-культаўскай эстэтычнай светапогляднай мадэлі, у публістычнай заклікальнай манеры выражаныя Гартным.
Новая паслярэвалюцыйная рэчаіснасць на пачатку дзесяці-годдзя ўспрымалася як велічны і святочны паход у Заўтра, а Заўтра – гэта «вялікая Будучыня» (М. Чарот), гэта «Усясветная Камуна» (Ц. Гартны). Іншым у гэты час было ўспрыняцце буду-чыні паэтамі-адраджэнцамі старэйшага пакалення: Купалам, Ко-ласам, Бядулям. У 1922 г. Купала піша знамянальны, жорсткі ў сваёй праўдзівасці верш «Перад будучыняй», у якім дае сваё та-гачаснае разуменне Беларускага Шляху. Яно трагічнае і абса-лютна непадобнае на аптымістычныя прароцтвы паэтычных апалагетаў рэвалюцыі і пралетарскай дыктатуры:
Цябс чакаем, будучыні нейкай, Што прыйдзсш, недзе ўсіх нас павядзеш, I гінем марна пад чужой апекай, Адбіўшыся ад родных вехаў, меж.
Дзве сілы, паміж якімі шукае сябе Беларусь, – дылему паміж нацыянальным шляхам і рэвалюцыйна-пралетарскім – Купала абазначае ў наступных радках:
Там чутна: Беларусь! Там – Незалежнасць! А там – «Паўстань пракляццем»… Ну а мы? Мы ў страху… дум крутня… разбежнасць… Без толку крыллем хлопаем, як цьмы.
так, як цьмы, як спуджаны вароны!.
слухаем, і нюхаем тут, там:
Які павеяў вецер на загоны, –
Заходні, ўсходні, й ці ад нас, ці к нам?
Аграбленыя з гонару й кашулі, 3 свайго прыпынку выгнаныя вон, Мы дзякусм, што торбы апранулі На нас ды з нашых нітак-валакон.
Так Я. Купала – геніяльны паэт-прарок Беларусі – акрэслі-ваў сваё стаўленне да рэалій новай паслярэвалюцыйнай рэчаіснасці, з яе партыйнай дыктатурай, геапалітычнай залежнасцю Беларусі, нават з мерапрыемствамі на хвалі беларусізацыі, якія былі толькі аддаленым намёкам на сапраўдны Беларускі Шлях і ідэю Беларускага Інтэгральнага Рэнесансу. Булучыня ў гэтым святле бачылася Купалу трагічнай: так жывём, сябе саміх не знаўшы, Учора, сёння лазім між канаў… Няўжо ж бы хто й над будучыняй нашай Навек залом пракляты заламаў?
Менавіта гэты вобраз «залому» над нацыянальным лёсам ад-гукнуўся ў другой палове 20-х гадоў у вершы Н. Вішнеўскай.
Такім чынам, «кліч бураломны: вызваленне з пут» у купа-лаўскім вершы цалкам быў аднесены ў непраясненую будучыню, у той час як у творах пралетарска-рэвалюцыйнага гучання «выз-валенне з пут» было ўжо здзейсненым. Не дзіўна таму, што творчасць Купалы і яго зборнік «Спадчына» (1922) не прымалі-ся, крытыкаваліся адэптамі новага пралеткультаўскага мастацт-ва, у яго адрас даносіліся абвінавачванні ў неразуменні гістарыч-най ролі рэвалюцыі для Беларусі. Для Купалы ж гэта былі віда-вочна несумяшчальныя ідэалы: вольная і незалежная Беларусь і гвалт рэвалюцыйнай дыктатуры. Ён празрыста акрэсліў гэтую несумяшчальнасць у паэме «Безназоўнае», стварыўшы алегарыч-ны вобраз заручын «вясельніцы засмучанай з вясёлым жаніхом».
Я. Колас у 20-я гады ўвасобіў свой боль па айчыне, спрад-вечным аплотам якой была сядзіба з уласнай зямлёй, у законча-най тады паэме-эпапеі «Новая зямля». Відавочным убачыўся вя-лікаму паэту вынік пошукаў Міхалам сваёй «новай зямлі». У гэ-тай алегарычнай метафары, якая падразумявала і пошукі «новай айчыны», або Беларускага Шляху Коласам была скарыстана біб-лейская сімволіка. Новая зямля – гэта біблейскі сімвал новага раю – Новага Ерусаліма, які застаўся для Міхала няздзейсненай марай, перапыненай смерцю. Пошукі «новай зямлі» – новай Беларусі для героя Я. Коласа засталіся такімі ж «снамі аб Бела-русі», якія «сніў» адпаведны гістарычнаму часу лірычны герой Я. Купалы. Як і Купала, Я. Колас у 1922 г. выдаў зборнік вершаў «Водгулле», у якім апрача ранейшых дарэвалюцыйных твораў была нізка, напісаная ў 1921 г.: вершы «Водгулле», «Родныя ма-люнкі», «У палёх Беларусі», «Звон шыбаў», «Цені-страхі», «Пок-ліч», «Беларускаму люду». Ствараючы жывыя пластычныя карці-ны беларускай прыроды – гэтай вечнай неўміручай каштоўнасці нацыянальнага быцця, Колас дае мастацкі водгук на тагачаснае гра-мадскае жыццё, якое бачыцца яму неўладкаваным і заганным. Паэт не спяшае падзяляць гартнаўскі імпэт і радасць, хаця нібыта рэва-люцыйная стыхія мусіла «парваць ланцуг» нядолі: