Першыя людзi на тэрыторыi Беларусi з'явiлiся 100-35 тыс. гадоу назад. Пауночная частка Беларусi тады была накрыта ле-давiком. Поудзень, свабодны ад iльду напамшау халодную тундру. Тут абiталі буйныя жывёлы маманты, шарсщстыя насарогi, алеш. Першы чалавек -- неандэрталец палявау на ix, займауся збiральнщтвам, рыбалоуствам. Сляды першага чалавека знойдзены каля вёсак Абiдавiчы Быхаускага раёна. Свяцiлавiчы Веткаускага раёна. Тут выяулены масiуныя адшчэпы крэменю. Адшчэпы выка-рыстоувалiся першабытным чалавекам для вырабу прылад працы. Спачатку чалавек жыу першабытным статкам, каля 35 тыс. гадоу назад адбыуся пераход да родавай абшчыны. На чале яе стану ста-рэйшына - самы вопытны член роду.
3 цягам часу клімат пацяплеу. Людзi ужо больш часу за-трымлiвалiся на адным месцы. Да перыяда 26-23 тыс. гадоу назад адносяцца першыя стаянкi на тэрыторыi Беларусi, тэта: в. Юравiчы Калшкавiчскага раёна на Прыпяцi i в. Бердыж Чачэрска-га раёна на беразе Сожа. Тут знойдзены вогшшчы, косцi буйных жывёл -- мамантау, першабытнага быка, рэшткi паглыбленых у •зямлю жыллёвых памяшканняу. Жыхары першых стаянак - кра-маньёнцы карысталшя крамянёвымі прыладамі працы, сярод ix скрабкi, наканечнiкi,нажы. Гаспадарка, як i раней была спажы-вецкай (прысвойваючай), калі чалавек брау ад прыроды усе у гато-вым выглядзе. На Беларусi так было амаль да пачатку бронзавага веку.
22-14 тыс. гадоу назад адбылося асабліва моцнае пахаладан-не. Назіраецца перарыу у засяленні Беларусі. Апошнi ледавiк ад-ступiу з тэрыторыi краiны 14-12 тыс. гадоу назад. Сталi расцi лясы, пашырауся жывёльны свет. Прыродныя багаццi прываблiвалi старажытных людзей. У трэцi раз рабiу чалавек спробу рассялiцца па далшах Дняпра, Сожа, Прыпяцi. Нарэшце уся тэрыторыя была заселена плямёнамi паляушчых, рыбаловау i збіральнікау. Удаска-нальваюцца прылады працы. Чалавек навучыуся вырабляць з ка-меню шлiфавальныя тапары, авалодау ганчарнай справай, зручнай прыладай стау лук i стрэлы. Роды аб'ядноуваюцца у плямёны. У канцы палеалiту плямёны пераходзяць да аседлага жыцця, пачы-наюць займацца жывёлагадоуляй i прымітыуным земляробствам.
У бронзавым веку (4-2,7 тыс. гадоу назад) жывёлагадоуля становiцца вядучай галiной гаспадаркi. У жалезным веку (2 тыс. гадоу назад) на тэрыторыi Беларусi узшкае ворыунае земляробства. Такiм чынам, адбыуся пераход ад спажывецкай гаспадаркi да вы-творчай. Цяпер у родавай абшчыне кожная сям'я займаецца сваей гаспадаркап, - радавая абшчына ператвараецца у суседскую, чле-Кы якой Не звязаны сваяцкiмi адносшамi. На змену мацярынскаму роду прыходзщь бацькоускi, - патрыярхат. У жалезным веку -апоштм перыядзе першабытнага ладу •- Беларусь засялялi некалькi вялiкiх труп плямён, самыя вядомыя з ix Мiлаградская i Зарубшецкая.
3 наступлением жалезнага веку удасканальваюцца прылады працы, узнікае маёмасная няроунасць i адбываецца паступовы пераход ад першабытнага да класавага грамадства.
Абвастрэнне супярэчнасцей памiж блокамi капiталiстычных дзяржау - Tраiстым саюзам i Антантай прывяло да пачатку першай сусветнай вайны 1 жнiуня 1914 года.
У першыя днi вайны на Беларусi прайшлi манiфестацыi у падтрымку вайны, збор сродкау на «абарону айчыны». Мiкалаю II пры наведаннi у кастрычшку 1914 г. Мiнская дэлегацыя дваранскай i грамадскай думы перадала 30 тыс. рублёу на «патрэбы вайны». БСГ i «Наша нiва» асудзiлi вайну.
Bаенныя дзеяннi на Беларусi пачалiся у жнiунi 1915 г. Па яе тэрыторыi прайшоу Заходны фронт. Стаука Вярхоунага Галоунакамандуючага унаходзiлася у Барапавшах. Калi нямсцкiя войскi прарвалi фронт у расне Свянцян, яна была пераведзена у Магілёу. Руская армія спьпила наступление немцау у кастрычнiку 1915 г. па лiнii Дзвiнск-Паставы-Баранавiчы-Пiнск. Спроба рускай армii у сакавiку 1916 г. прарваць фронт у р-не воз. Нарач за-кончылася безвынiкова.
Немцы акупiравалi 1/4 частку Беларусi. Тут дзейшчала жорсткая сiстэма падаткау, штрафау, прымусовых работ. Абсталяванне прадпрыемствау, сельскагаспадарчыя прадукты, жывёлу вывозiлi у Германiю. Назiралася скарачэнне сельскагаспадарчай i прамыслоBaй вытворчасцi. Разруха транспарта.
На неакупiраванай тэрыторыi Беларусi знаходзiлiся тысячы бежанцау. Шмат iх гiнула ад голаду, эпiдэмiй. Жыхары прыфрантавых паветау выконвалi цяжкiя павiннасцi: рамантавалi i будавалi дарогi, маеты, капалi акопы.
Усе гэта, а таксама мабiлiзацыя у Рускую армiю працаздольных мужчын, прывяло да глыбокага заняпаду эканомiкi Беларусi. Скарацiлiся пасяуныя плошчы, пагалоуе жывёлы, прмысловая вытворчасць.
Такiм чынам, першая сусветная вайна намнога пагоршыла эканамiчнае становiшча Беларусi i прынесла людскiя страты.
У X - XIII ст. на беларускiх землях усталявауся феадальны лад. Князь i яго дружынiкi актыуна захоплiвалi абшчынныя землi i ператваралi ix у сваю феадальную уласнасць. Свабодных сялян-абшчыншкау прымушалi выконвацъ павiннасцi. Першым кроkам у закабаленнi сялян было «палюддзе», калi князь са сваей дружьшай з'яуляуся у паселiшчах i патрабавау ад жыхароу данiну. данiна - гэта натуральна падатак (футра, мед, збожжа i т.д.).
Да XII ст. на беларускiх землях iснавала 3 гасп. уклады:
1) першабытнаабшчынны, якi сыходзiу з гiстарычнай арэны;
2) рабауладзельнiцкi, якi не атрымау значнага развщця ва усходнiх славян;
8) новы феадальны, якi нараджауся i стау пануючым з XIII ст.
3 нараджзттнем феадальных адносiн узнiклi сядзiбы феадaлау, з'явiлiся княжацкiя i баярскiя сёлы-паселiшчы, у якiх жылi сяляне, якiя займалiся сельскай гаспадаркай, земляробствам i жывёлагадоуляй. Асноунымi прыладамi працы былi саха i рала. Асноунымi сельскагаспадарчымi культурамi жыта, проса,
пшанiца. Пiсьмовыя крынiцы XI - XII ст. вызначаюць некалькi катэгорыi залежных сялян - чэлядзь, смерды, халопы, закупы.
У гэты перыяд узнiкаюць першыя беларускiя гарады, як цэнтры рамяства, гандлю. Вядома ужо болып за 30 гарадоу. Яны узткалi на берагах рэк, скрыжаваннi дарог i былi умацаванымi, часцей за усе драулянымi. Гарады вялi гандаль памiж сабой i з замежнымi краiнамi. Асаблiвасцю беларускiх гарадоу было: адсутнасць цэхау рамеснiкау i гiльды купцоу. Самы старажытны беларускi горад Полацк 862 г)- Датай заснавання Мiнска лiчыцца 1067 г. У гарадах таксама iснавала маёмасная няроунасць.
Такiм чынам, гаспадарчае развiццё у беларускiх землях у X - XIV ст. прывяло да змяненняу грамадскага ладу. Узнiкненне маёмаснай няроунасцiі вяло да фармiравання розных груп на-сельнiцтва. Адбыуся падзел нассльшцтва на пануючыя вярхi -феадалау (князi, баяры) i залежныя сяляне (чэлядзь, халопы).Тэта прывяло да узшкнсння рапнефеадальнай дзяржавы. Першым бела-рускiм княствам-дзяржавай было Полацкае княства.
25 кастрычнiка 1917 г. у Петраградзе адбылася рэвалюцыя. Рабочыя i салдаты пад кiраунiцтвам бальшавiкоу скiнулi Часовы урад. Прычынамi рэвалюцыi сталi цяжкасцi, вызваныя nepшай сусветнай вайной, незадаволенасць палiтыкай Часовага урада, якi не вырашау пытаннi аб мiры i зямлi.
Паведамленне аб перамозе узброеннага паустання у Петраградзе прыйшло у Мiнск 25 кастрычнiка. Мiнскi Савет, у якiм пераважалi бальшавiкi, узялi на сябе кiраунiцтва рэвалюцыяй у Мiнску. Ён абвясцiу сябе уладай i на важнейшыя аб'екты горада паслау сваiх камiсарау. 3 салдат, вызваленых з турм на вул. Валадарскага, якiя раней былi арыштаваны за палiтычныя выступленнi, быу арганізаваны Першы рэвалюцыйны iмя Мiнскага Савета полк.
Процiдзеянне бальшавiкам у Мiнску аказау Камiтэт выратавання рэвалюцыi на чале з меньшавiком Калатухiным. Яго падтрымалi усе астатнiя партыi. Перавага сiл была на баку Камiтэта. I толькi, калi Мiнскаму Caветy прыйшоу на дапамогу браняпоезд з па-бальшавiцку настроечномi салдатамi з Заходняга фронту, Камiтэт выратавання здауся. 2 лiстапада была абвешчана перамога савецкай улады у Miнску. К гэтаму часу рэвалюцыя ужо перамагла у Вiцебску. Гомелi i iншых гарадах. Непасрэднае кiраунiцтва пераходам улады да Саветау ажыццяуляу ВРК (ваенна-pэвалюцыйны камiтэт) Заходняй вобласцi i фронту на чале з K.I. Ландэрам.
Пазней за ycix гарадоу савецкая улада устанавiлася у Магiлёве. Тут знаходзiлася Стаука Вярхоунага галоунакамандуючага генерала М.М. Духонiна. Бальшавiкi накiравалiі сюды узброеныя сiлы. 27 лiстапада Стаука была лiквiдавана. Улада перайшла у pyki ВРК. Такiм чынам, з 25 кастрычнiка па 27 лiстапада рэвалюцыя перамагла на усей Беларусь Была установлена улада Саветау. Вышэйшымi органамi савецкай улады сталi Аблвыкамзах (абласны выканаучы камiтэт Зах. вобласцi i фронту, на чале з А.Ф. Мяснiковым) i CHK (Савет Народных камiсарау) на чале з K.I. Ландэрам. На месцах улада пераходзiла да Савeтау.
Першым княствам -дзяржавай на беларускiх землях было Полацкаe княства, з цэнтрам у г. Полацку. Полацк быу заснаваны у 862 г. У X ст. ён становiцца цэнтрам самага магутнага у краi Полацкага княства.
Першым гiстарычна вядомым полацкiм князем быу Рагвалод. У 980 г. Рагвалод i два яго сыны былi забiты наугародскiм князем Уладзiмiрам Святаслававiчам. Дачку Рагвалода Рагнеду Уладзiмiр прымусiу стаць яго жонкай. Ускорым Уладзiмiр становiцца Кiеускiм князем. Не дараваушая мужу смерцi бацькi i братоу Рагнеда робiць, няудалую пробу забiць Уладзiмiра. Князь вырашыу засячы непакорную палачанку, але нa абарону мацi з мячом у руках выcтупiу ix малалетнi сын Iзяслау. Параiушыся з баярамi Уладзiмiр выслау Рагнеду з Iзяславам у полацкiя землi, пабудавау для ix горад, якi назвау iмем свайго сына «Iзяслауль» (сучасны Заcлауль). Калi Iзяслау падрос, палачане запраciлi яго на княжанне у Полацку. Так у Полацkiм княстве стала княжыць дынастыя «Рагвалодaвых унукау».
У XI ст. адбылося узмацненне Полацкай дзяржавы. Князь Брачыслау (1003-1044) пашырыу межы свaйго уладання. Ён ваявау з Ноугарадам за волакi (сухапутныя шляхi) памiж рэкамi Заходняй Дзвiной i Дняпром. Кiеускi князь Яраслау Мудры аддау Брачыславу 2 гарады - Вiцебск i Усвяты.
Яшчэ больш узмацнiлася Полацкаe княства пры Усяславе Чaрадзеe (1044-1101). Ён ваявау за землi з Ноугарадам i Кiевам. Пры iм значна павялiчылася палiтычная роля Полацкага княства. У яго уваходзiла больш за 30 гарадоу. Усяслау Чарадзей быу апошнiм князем, якi валодау усей Полацкай зямлёй. Пасля яго смерцi яна пачала распадацца на асобныя удзельныя княствы. Першым вылучылася Мiнскае княства. Удзельнымi княствамi таксама сталi Заслаускае, Лагойскaе, Вiцебскае, Друцкое i iнш. У XII ст. настау перыяд феадальнай раздробленасцi.
У Полацку Х- XII ст. iснавау княжацка-вечaвы лад. Веча -гэта агульны сход дарослых мужчын, на якiм вырашалiся усе важныя грамадскiя справы. Веча магло знiмаць i назначаць князя, заключаць дагаворы, вырашаць пытаннi аб вайне i мiры. Калi веча не падтрымлiвала князя, ён павiнен быу пакiнуць горад. Веча мела свае BoйcKa - апалчэнне гараджан. Выступiць супраць апалчэння гараджан князь са сваей невялiкай дружынай не мог.
Такiм чынам, Полацкае княства у Х-XII ст. было самастойнай дзяржавай са сваiм прауленнем.