Өйткенi, адам бойындағы мыңдаған қасиеттердiң iшiндегi негiзгi орын алатын қасиет – адамгершiлiк қасиетi. Бұл- аксиома. 2-сыныпта дүниетанудан “Өсiмдiктер мен жануарлар” бөлiмiндегi “Қызыл кiтап” тақырыбын өткенде – Қазақстан Республикасының “Қызыл кiтабы” Оның мұқабасының тысы қызыл. Қызыл түс қауiп- қатердiң белгiсi сияқты. Бұл кiтап өсiмдiктер мен жануарлардың көптеген түрлерiнен жер бетiнен жоғалып, құрып кетуi қаупi төнгенiн ескертедi. Егер, жануарлар жайылып өсiмдiктердi жұлып, кесiп немесе оларды аямай таптап, балалар ойнап сындыра берсе, өсiмдiктер құрып кетедi. Адамның қорғауына өте мұқтаж жануарлар мен өсiмдiктер көп.
Елiмiздiң “Қызыл кiтабына” талас қайыңы, Қарқаралы бөрiқарақаты тағы басқа, өсiмдiктер, құстардан қоқиқаз, бүркiт, ақбас, тырна, аққу, басқа жаныарлар енгiзiлген. Табиғатты қорғауы туралы заңды тек үлкендер ғана емес, балалар да сақтауға тиiс. Мысалы, саған құс ұясын алыстан бақылауға болады.
Ал оларға тиюге, ұяны бұзуға рұқсат жоқ. Құмырсқа илеуiн бұзып, таптау –зиянкестiң iсi. Себебi құмырсқаның орманға тигiзетiн пайдасы зор: олар ағаш зиякестерiн жояды. Ал ағаш -өсiмiдiк, ол адам үшiн көп пайда бередi. Оны өздерiң бiлесiңдер деп әр-кез топсеруен, бақылау кезiнде ескертудi естен шығармау керек. Өсiмдiктердiң де “Қызыл кiтапқа енген” түрлерi көп [18, 111].
Кесте 1 2 сыныптағы “Дүниетану” пәнiн оқытудың күнтiзбелiк жоспары
Сабақтың тақырыбы Әдiстерi мен тәсiлдерi Көрнекi құралдары
I Кiрiспе-6 сағат.
1 Адамның айналадағы дүниемен қарым қатынасы. Бiлу және бiлгендi өмiрге пайдалану. “Табиғат” бейнеленген сурет, схема макеттерi.
2-3 Адам өмiрiне не қажет? Оларды адам қайдан алады? “Сыйға-сый,- әдептiлiк.” Схема макеттерi, судың, ауаның, күннiң суреттерi. Әңгiмелесу, схема құрастыру
4 Еңбекпен келген нан-қасиеттi тағам. Таблица макетi, Тақырыпқа байлынысты суреттер. Әңгiмелесу, таблица толтыру
5 Топсаяхат “Алтын күз”. Бақылау жоспары. Модельдеу, бақылау
6 Көкжиек және көкжиек сызығы, тұстары Схемалар Сарамандық әдiс
7 Бағдарлау. Компас Схемалар, компас Сарамандық әдiс
8 Қашықтықты өлшеу.
Масштаб шартты белгiлер. Ермек сазынан жасалған макет, шартты белгiлерiнiң суретерiнiң Сарамандық жұмыс
9 Сұлба және сурет. Үлкейтiлген жер бетiнiң сұлбасы. Оқушыларда: сұлба, қарындаш, сызғыш,
компас. Сурет. Әңгiмелесу, сарамандық жұмыс
Кесте 1 жалғасы
10 Жергiлiктi жердiң
сұлбасы Сұлбалар, жiп сызғыш Әңгiмелесу, сарамандық жұмыс
11 Қорытынды сабақ. Карточкалар, сұлбалар, схемалар Оқушылардың бiлiмiн бағалау әдiсi.
12 Өлi табиғат. Ауа. Ауаның қасиетерi 1- сыныптағы табиғаттың құрамының схемасы, доп, шарик, банка, майшам. Схеманы сызу әдiсi, сарамандық әдiс.
13 Ауаның табиғаттағы және адам өмiрiндегi маңызы. Кемелердiң, ұшақтың суреттерi. Схема құрастыру, әңгiмелесу.
14 Судың қасиеттерi. Суреттер, стакан, қант, тұз, сүт, қағаз, шүберек. Модельдеу.
15 Су ерiткiш. Марганец, бордың ұнтағы, су, стакан. Таблицаны жалғастыру
16 Судың табиғаттағы және адам өмiрiндегi маңызы. Схеманы құрастыратын бөлшектер,суқоймасының «композициясы» Сарамандық әдiс, модельдеу.
17 Топырақ. 2 стакан, топырақ, спиртовка, темiр қалбыр Таблицаны толтыру.
18 Топырақтың табиғаттағы, адам өмiрiндегi маңызы. Топырақ коллекциясы, схеманың бөлшектерi. Модельдеу.
19 Қорытынды сабақ Таблицалар, 1-сынып схема “ Өлi табиғат”.
Балалардың бiлiмiн тексеретiн карточкалар,
Тестер Бақылау әдiсi.
20 Тiрi табиғат. 1-сыныптағы схема Модельдеу әдiсi,
Өсiмдiктердiң тiршiлiгi. суреттер, 1сыныптағы “Тұқым” тақырыбына арналған модельдер. сарамандық жұмыс
21 Өсiмдiктердiң жалпы құрылысы Суреттер, схемалар. Модельдеу әдiсi, сарамандық жұмыс.
22 Тамыр. Тамырдың түрлерi,
Гербарий, схема бөлшектерi. Модельдеу.
Әңгiмелесу.
Бақылау.
23 Сабақ. Суреттер, гербарий, схема бөлшектерi. Модельдеу,
әңгiмелесу.
24.Жапырақ. Күзде
жапырақ неге сарғаяды ? Микроскоп, оның шы-нылары, ине, жапырақ, жапырақтың суретi,
Гербарий. Сарамандық жұмыс.
Әңгiмелесу.
25 Өсiмдiктердiң көбеюi. 1-сыныптағы схема,
модельдер, схеманың бөлшектерi Модельдеу.
26 Өсiмдiктер қалай дүниеге келедi ? “Мәдени өсiмдiктердiң пайда болу орталығы”
таблицасы “Аквариум”. Бақылау, қосымша
әдебиеттермен жұмыс
27 Тұқым және жемiс. 1-сыныптағы модель схема №№1-2 бөлшектерi, тәжiрибенi қою Модельдеу әдiсi.
28 Тамырсабақ, түйнек, пиязшық арқылы көбеюi. 1-сыныптағы модель. Гербарий, схема бөлшек-терi №3 тәжiрибенi қою Модельдеу
29 Өсiмдiктердiң жер
бетiндегi мүшелерi арқылы Қалемшелер, “Жапырақпен көбею”. Сарамандық жұмыс.
Кесте 1 жалғасы
көбеюi. Схемасы.
30 Өсiмдiктiң өсiп өнуiне қажеттi жағдайлар. Бақылау тапсырмалары.
Тұқымдар, опырағы бар
Жәшiк. Бақылау әдiсi.
Сарамандық жұмыс
31 Өсiмдiкке топырақ керек №1сарамандық жұмыстардың сипаттамасы Таблица сызу.
32 Өсiмдiкке су керек №2 сарамандық жұмыс-
тың сипаттамасы Таблица сызу.
33 Өсiмдiктерге ауа және жылу керек. №3,4 сарамандық жұмыстардың сипаттамасы Таблица сызу
34 Қорытынды сабақ. Бақылау тапсырмалары, тестер Бақылау әдiстерi.
35 Тiрi табиғат. Жануарлардың тiршiлiгiне не қажет ?
Жылу Суреттер, схемалардың бөлшектерi Схема сызу.
Таблица толтыру
36 Жарық және су-жануарлар тiршiлiгiне қажеттi (заттар) жағдай. Табиғаттағы байланыстарды көрсететiн схеманың бөлшектерi, суреттер Модельдеу.
37 Жануарлар немен
қоректенедi ? Қоректiк тiзбектердiң бөлшектерi,1-сыныптағы мүшелер қатарлары. Модельдеу.
38 Жануарлар жемiсiн қалай аулайды. Әр құсқа өз тұмсығы қажет. Қоректену схемасының бөлшектерi 1-сыныптағы қатар Модельдеу.
Кесте 1 жалғасы
39 Бунақденелiлер жауыннан қалай қорғанады? Бейiмдiлiк. Суреттер,схемалар.
“Қоректiк тiзбек” Ойын, әңгiмелесу
40 Бейiмдiлiк. Бүркенiш рең жануарға да қажет. Аңдар неге “ жуынады” ? Суреттер 1-сыныптағы
Қатар Әңгiмелесу, ойын
41 Ұрпақ-тiршiлiк жалғасы Бунақденелiлердiң көбею схемасы. Қосмекендiлердiң көбею схемасы. Сүтқоректiлердiң көбею схемасы. Дидактикалық әдiс
Ойындар.
Жұмбақтар.
Ребустар.
42 Жануарлардың бiр-бiрi-не қайырымдылығы. “Биотикалық байланыс-тар” таблицасы. Схема бөлшектерi. Модельдеу әдiсi.
43 Табиғат-бiртұтас жүйе.
Өлi табиғат, тiрi табиғат Схемалар. Қоректену пирамидасы: оны құрастыру бөлшектерi. Модельдеу әдiсi.
44 Табиғатты қорғау. “Қызыл кiтап”, ”Қорықтар” суреттерi. Әңгiмелесу, жеке тапсырмаларды орындау
45 Бiз ненi үйрендiк:. Бақылау карточкалары, тестер, тапсырмалар. Бақылау әдiсi.
Бүгiнгi таңда мемлекеттiк бiлiм беру саясаты Қазақстан Республикасының “Бiлiм туралы” жаңа заңына сәйкес жүзеге асуда. Осыған орай бiлiм мазмұнын қайта құруға, республикамыздың мектептерiнде пәндердi оқытуды,оқушының жеке басының қабiлеттерi мен қызығуын ескере отырып ұйымдастыруға ерекше мән берiлiп отыр. Бұл факторлар жаңа заман талабына сай төл оқулықтар мен оқу-әдiстемелiк кешендерiн жасауды талап етедi.
Оқулық-мектептiң негiзi бiлiм беру мiндеттерiн, яғни ынталандырғыштық, бағыттаушылық, дамытушылық, тәрбиелiк, бақылаушылық қызметтерiн жүзеге асыратын негiзгi оқыту құралы. Қазақстан Республикасының ғалым-әдiскерлерi Т.Мұсақұлов, Б.Мұханов, Қ.А.Аймағанбетова, Қ.Жүнiсова, А.Бермағанбетовалардың жаңа бағдарлама мен оқулықтардың шығуына, оқыту әдiстемесiне қосқан үлестерi мол.
Бастауыш мектептiң 2-сынып оқушыларына арналған Дүниетану оқулығының мазмұны: Адам. Табиғат. Өсiмдiктер. жануарлар. Отан деген бөлiмдерден тұрады. Оқулық мәтiндерi тусiнiктi, оқушылардың жас ерекшелiктерiне сай деуге ьолады [18].
2. Адамды табиғатпен таныстыру негізіндегі адамгершілік мәдениетін қалыптастыру
Бастауыш сынып оқушылары үшiн ең жоғары бедел иесi – мұғалiм. Оқушылар әр пәннен алатын бiлiмдерiн мұғалiм арқылы қабылдайды. Оқу мен оқытушы ол үшiн бөлiп - жарғысыз нәрсе. Үздiксiз бiлiм беру жүйесiндегi тұрақтанған қалпы бар сала– бастауыш мектеп. Әйтсе де соңғы уақыттарға дейiн бастауыш мектеп балаларды оқу, жазуға, есептеуге ғана үйрететiн, қоршаған орта, қарапайым дүниетанымға жалпы түсiнiктер берiп, тұйық концентр болып саналады. Қазiргi кезде бастауыш мектепте оқыту мазмұнын жаңарту жұмыстары бағдарламаға сай жүргiзiлiп, оқыту, тәрбиелеу, дамытудың жаңа мүмкiндiктерi ашылды.