1. заттарға дейін, құдіреттің ақыл-ойында;
2. заттардың өзінде, себебі ол заттың мәні;
3. заттан кейін адам санасында;
Қожа-Ахмет Иассауи (1094-1167 жж) Испинджапта (Сайрам) ибрагим Ибн Махмуд Диқанның әулетінде туылды. Ол сопылық «мистикалық ағымның» түркі тілдес тармағының негізін қалаушы. ХГГ ғасырда көне түркі тілде «Диуани Хикмет» (Даналық кітабі) еңбегін жазады. Сопылықта бос қағида болмыс тұтастығы еді. Ол үш деңгейде абсолют аттар (архетиптер), феноминалдық дүние ретінде көрініс берді. Абсолют бұл құдай, ақиқат, жалқы шындық дүние болса құдайдың көлеңкесі, ал оның арасында аталған (пайғамбарлар туралы).
Олар - абсолюттік пен көзге көрінетін материалдық болмыс арасын - жалғастырушы. Бұл «Құдіретті атаулар» құдайдың модусы мен атрибутын білдіретін теологиялық категория,сонымен бірге құдай идеясының өмір сүруінің арқасында философиялық ұғым болып табылады. Феноменалды дүние дегеніміз - біздің нақты өмірімізде құдайдың бар екендігін көрсетеді демек, ақиқат абсолютті болмысты тек құдай иеленеді. Қалғанның бәрінде сол жаратқан «тұтас болмыс»:-алғанда өз бойында болған соң - одан соң өз шегінен шығады - ақыр соңынан өзіне қайтып оралады. Адам өз бойына құдай құдіретінің барлық формаларын сіңірген, оның бойынан барлық мәнділіктері, әлем шындығының маңызы жинақталған. Сондықтан әлем - макрокосмос болса, адам - микрокосмос. Адам - құдай мен әлем арасындағы байланыс. Сопылар құдайдың өзінің мәнін тануға ұмтылады. Сопылық таным теориясында: (сопы - құдай мейірінің белгілерін өз жүрегінде іздеп, көргеннен дұрыс дейді).
1. Субъектіден жалпылыққа субстанцияға ;
2. Адам өзін-өзі танудан құдайды тануға;
3. Бүтіннен жекеге оралу жүреді.
Сопы - құдай мейірінің белгілері өз жүрегінен іздеп, көргенін дұрыс дейді. Сопы символикасында жүрек маңызды орын алады. Ол - құдай сәулесі түсірілетін айна, бірақ ондағы құдай бейнесін көру үшін бұл айнаны жалтырату керек. Сопылықтың өзіне тән айырмашылығы - құдайды сүю, идеясы толық дамыған. Барлық сопы ақындары поэмаларының өзегі - құдайды сүю тақырыбы, көбіне құдай - сүйікті, ал ақын - ғашыққа ұқсатылады. Иассауидің басты мақсаты құдаймен табысу, оның бейнесін көру.
Негізгі әдебиет:
Спиркин А.Г. Философия. Учебник. М., 2000. Соколов В.В. Средневековая философия. М., 1979. Краткий очерк истории философии. Гл. 4. Разд. 2. М., 1969. Кішібеков Д., Сыдықов Ү. Философия. А., 2000. Философиялық сөздік. А., 1996.
Нысанбаев Ә., Әбжанов Т. Философия тарихы. А., 1999. Абеляр П. История моих бедствий. М., 1959.
Көзі: