«Қаржы нарығы және делдалдар»
пәні бойынша негізгі дәріс материалдары
Астана 2008
| Тақырыптар, және олардын мазмуны Тақырып 1. Қаржы нарығының инфрақүрылымы және оның негізгі элементтері 1Қаржы нарығы, делдалдары түралы түсінік. 2.Қаржы нарығы және оның қүрылымы. 3.Қор биржалары және олардың қаржы нарығындағы ролі Тақырып 2. Капитал нарығы 1 Капитал нарығы түралы түсінік. 2.Жай акциялар. Облигациялар. Вексельдер 3 Капитл нарығының қатысушылары. Тақырып 3. Ақша нарығы 1Ақша және ақша нарығы туралы түсінік 2 Қысқа мерзімді қазыналық вексельдер және оларға мінездеме. 3 Депозиттік сертификаттардың түрлері және оларды шығару ерекшеліктері. Тақырып 4 Валюталық нарықтар 1 Валюталық нарықтың дамуы 2 Валюталарды айырбастау 3 Биржалық және биржадан тыс валюта нарықтары Тақырып 5 Туынды бағалы қағаздар нарығы 1 Туынды бағалы қағаздар туралы түсінік 2 Форвардтық, опциондық, фьючерстік келісімдер 3 Туынды бағалы қағаздарды шығару мен орналастырудың ерекшеліктері Тақырып 6 Әлемдік қаржы нарығы 1 Әлемдік қаржы нарығының қалыптасуы. 2 Евронарық және шетелдік валюта нарығы. 3 Әлемдік ақша орталықтары. Тақырып 7 Коммерциялық банктердің қаржы нарығындағы қызметі 1 Қаржы нарығы инфрақұрылымындағы банктердің ролі. 2 Коммерциялық банктердің бағалы қағаздар бойынша операциялары 3 Коммерциялық банктер бағалы қағаздар нарығында эмитенттер және инвесторлар ретінде. Тақырып 8 Зейнетақы қорлары 1Қазақстан Республикасындағы зейнетақы жүйесі. 2 Жинақтаушы зейнетақы қорын дамытудың проблемалары Тақырып 9 Сақтандыру компаниялары 1Сақтандырудың экономикалық мәні. 2 Сақтандырудың жіктелуі 3 Сақтандыру компаниясының комерциялық қызметі Тақырып 10 Инвестициялық компаниялар және қорлар 1 Инвестициялық компаниялар мен қорлардың күрылуы мен қызметі 2 Инвестициялық компаниялар мен қорлардың экономикадақы ролі 3 Түрақты және өзгермелі бағалы қағаздар коржыны (портфелі) Тақырып 11 Қаржы нарығындағы брокерлік-дилерлік қызмет 1 Қор нарығындағы кәсіби қызмет 2 Брокерлер,дилерлержәне трейдерлер 3 Биржалық мәмілелер,фъючестік контрактілер және опциондар |
| Тақырып 11 Қаржы нарығындағы брокерлік-дилерлік қызмет 1 Қор нарығындағы кәсіби қызмет 2 Брокерле, диллерлер және трейдерлер 3 Биржалық мәмілелер, фьючерсті келісімдер және опциондар Тақырып 12 Қазақстан Республикасының Үлттық банкі –қаржы нарығын реттеуші орган 1 Үлттық банктің қызметтері, өкілеттілігі және міндеттері 2 Реттеуші органның негізгі қызметтері : бағалы қағаздар нарығының қарқынды дамуын қамтамасыз ету 3 Заңдар, нормативтік актілер және нүсқауларды дайындауға қатысу Тақырып 13 Өзін-өзі реттеуші ұйымдар 1 Қаржы нарығындағы кәсіби қатысушыларының өзін-өзі реттеу ұйымдарының ролі 2 Өзін-өзі реттеу ұйымдарының мәртебесі 3 Коммерциялық банктердің, мемлекеттік емесзейнетақы қорлардың брокер-дилердің,тіркеушілердің ассоциациялары Тақырып 14 Қазақстанның қаржы нарығының даму стратегиясы 1 Қазақстан Республикасында қаржы нарығының негізгі бағыттары 2 Инвистициялық салымдарды ынталандыру 3 Қаржы нарығын дамытудың мемлекеттік қолдауы |
Тақырып 1 Қаржы мен қаржы саясатының мәні.
(кіріспе сабағы)
1.Қаржының мазмұны мен мәні.
2.Қаржының әлеуметтік-экономикалық процестерді басқарудағы ролі.
3.Мемлекеттің қаржы саясатының мазмұны мен мәні.
Қаржы дегеніміз не, ол қашан, қалай өріс алған ?
Қаржы дегеніміз – французша қолдағы ақша, кіріс деген ұғымды білдірген. Ал мемлекеттің пайда болып, оның дамуына сәйкес тауар – ақша айырбасының дамуына байланысты экономикалық өмір сақынасына көтерілген қаржы ұғымы ақша қаражаты қорын және оны пайдалану процесін айқындайтын экономикалық категория болып табылады. Сонан қаржының негізгі мәнісі тауар-ақша қатынастарын білдіруге саяды.
Ақша қоры-мемлекеттің қолындағы үлкен байлығы. Сондықтан да кез-келген мелекеттің ақша жөніндегі кірістері мен қорлардың басты материалдық бүлағы-ішкі жалпы өнім, оның құрамды бөлігі үлттық табыс болып саналады. Осыдан мемлекет қаржы арқылы өз қолындағы қорларды бөлу, қайта бөлу негізінде өндіріс дамуына, өндіру мен түтынуға ықпал жасап, бүл саладағы түбегейлі мідеттерді ойдағыдай шешіп отырады. Қаржы осындай ықпалды ерекшеліктерімен өндірістік қатынастар ауқымын анықтайды, базалық категорияға қоян-қолтық қатысты буынға айналады. Материалдық өндірістің үрдіс дамуына байланысты экономикалық категория түтқасын үстаған мемлекет қаржыны өз тарапынан реттеп, оның өрісіне кең жол ашып отырады.
Қорыта келгенде, қолдағы қаржы мемлекеттік үлғаймалы ұдайы өндіріс талаптарын жүзеге асыру мақсатында ақша қаражатын орталыққа жинақтауды қалыптастыру жағдайында ақша қатынастарының жиынтығын бейнелейтін экономикалық категория.
Қаржының экономикалық категория болу себебі неге байланысты ?
Қандайда қоғамдық - экономикалық құрылысқа өдіріс қажет. Өдіріссіз ешбір қоғам өмір-сүре алмайтына көне тархтын дамуы айқын дәлел. Қоғамдық өндірістің маңызы орасан зор. Ол, біріншіден қоғамға аса қажетті алуан түрлі техника әзірлеп береді. Осы арқылы қоғамның өзінің техника, яғни еңбек қүралдарына деген тұтынуын қамтамасыз етеді. Екіншіден, өндіріс қоғам мшелерінің үдайы өсіп отыратын материалдық және рухани қажеттеріне қажет өнімдерді шығарады. Осымен қоғам мүшелерінің өмір тіршілігіне қажет заттарды-киімкешекті, жиһаз, турмыстық жабдықтарды, азық-түлікті үлғааймалыүрдіспен әзірлеп отырады. Сондықтан өндіріссіз-қоғам жоқ, түтынушысыз-өндіріс жоқ, деген қағида пайда болған.
Алайда, қоғамдық түрғыдан алғанда жалпы түтынуға арналып өндірілген барлық өнімдер толықтай алғанда тауар деген үғымды білдіреді. Бүл арада теориялық түрғыдан айрықша атап өтуге қажетті мәселе бар. Айталық, егер жеке адам өзін жекелей түтыну үшін нендей бір өнім шығаратын болса, оны саудаға шығармай, тек өзінің игілігіне ғана пайдаланған жағдайда, ол өнім шығарушы үшін тауар болып саналмайды. Егер шығарылған өнімді сауда-сатық жағдайында басқа бір түтынушы үшін сатып алса, онда әлгі өнім тауар атағына ие болады. Ал қоғамның тауар өндіріс арқылы шығарылатын өнім бірден тауар болып табылады. Жоғарыда аталғандай қоғамдық өндірістік өнім қоғамның өзінің де, жеке дара түтынушының да қажеттігіне айналады, сатылады. Осы тауарларды сатудан түскен ақша мемлекеттің қаржы қорын қурайды .
Қаржының өзгеше белгілері қандай ?
Қаржы – ақша қатынастарының ажырағыссыз бөлігі, ол әрқашан экономикалық жүйе шеңберіндегі қоғамдық үдайы өндірістің түрлі субъектілері арасындағы бүкіл ақша қатынастарын емес, тек айырықша ақша қатынастарын білдіреді, сондықтан оның ролі мен маңызы экономикалық қатынастарда қандай орын алатындығына байланысты.
Жалпықоғамдық өнім мен үлттық табысты жасау, бөлу және қайта бөлу процесінде қалыптаса отырып, қаржы қоғамының түпкілікті пайдалануға жіберілетін материалдық ресурстар бөлігінің ақшалай көрінісі болып табылады. Алайда қаржы ақша қатынастарының бүкіл сферасын қамтиды деп санау дүрыс болмас еді. Ақша катынастары ішінен тек олар арқылы мемлекеттің, оның аумақтық бөлімшелерінің, сондай-ақ шаруашылық жүргізуші субъектілердің жасалынатын ақша қорлары бүл қатынастардың мазмүны болып табылады. Ақша қатынастары жалпы алғанда қаржыдан кең. Қаржы тек ақша қорларының, атап айтқанда табыстар мен қорларымдардың қозғалысымен байланысты болатын ақша қатынастарын ғана қамтиды.
Экономикалық категория ретінде қаржының мазмұнын қүрайтын қатынастардың өзгешелігі олардың көрісінің әрқашан ақшалай нысаны болатындығында. Қаржы әр қашан ақша және тек ақша қатынастарын ғана білдіреді. Ақша болмаса қаржының болуы мүмкін емес, өйткені қаржы ақшаға байланысты болтын жалпы нышан. Сөйтіп кезгелген ақша катынасы қаржы қатынасы болуы мүмкін емес ал кезгелген қаржы қатынасы ол ақша катынасы болып табылады.