Бұл жоспарды әзірлеуге БҰҰ Даму бағдарламасы, еліміздегі Нидерланды Корольдігі мен Ұлыбритания елшіліктері, халықаралық және үкіметтік емесұйымдар үлес қосты. Еліміз мұндай жоспарды алғаш рет қабылдай отырып, оны ТМД аумағында алғаш рет қолданған да ел болып отыр. Сондықтан Адам құқықтары саласындағы ұлттық іс-қимыл жоспарын жүзеге асыру Қазақстанға құқықтық мемлекет құруда, адам құқықтарын қорғаудың мемлекеттік және қоғамдық тетіктерін нығайтуда, жалпыға ортақ танылған халықаралық нормалар деңгейінде кемелденген азаматтыққоғам құруда жаңа бастамаларға қол жеткізуге мүмкіндік береді, — деп атап көрсетті С.Тұрсынов. Және де еліміздегі сот жүйесінің тәуелсіздігін нығайтуға, адам құқықтарын қорғаудың соттан тыс тетіктерін дамытуға, азаматтардың саяси, әлеуметтік, экономикалық, және мәдениқұқықтарын, соның ішінде, халықтыңәлеуметтік жағынан қорғалатын топтарыныңқұқықтарын халықаралықөлшемдер деңгейінде қамтамасыз ету баса көрсетілген.
Ал БҰҰ-ның еліміздегі резидент-үйлестірушісі Хаолянь Шу мырза өз сөзінде бұл жоспарды дайындаудан бұрын Қазақстандағы адам құқықтарының ахуалы туралы толық зерттеулер жүргізілгенін, бұл үшін арнайы есептер әзірленгенін, ал, бұл жұмысұлттық жоспардың адам құқықтарын қорғау жөніндегі халықаралық нормаларына сай екендігіне орай талдауға мүмкіндік бергенін айтып өтті. Адам құқықтары жөніндегі комиссия мен Ұлттық жоспарды дайындау жөніндегі жұмыс тобы мүшелері халықаралық тәжірибені назарға алды. Сонымен қатар, Қазақстан БҰҰ-ның Адамқұқықтары жөніндегі кеңесініңқұрылуын және оның жұмысын белсенді түрдеқорғады. Мен сіздердің елдеріңіздегі азаматтыққоғам мен Үкімет арасындағы диалогтың жаңа деңгейге көшуіне жақсы жағдай жасайтынына сенімдімін. Атап айтқанда, бұл Ұлттық жоспар Қазақстан Үкіметінің “Еуропаға жол” бағдарламасын жүзеге асыруда, және 2010 жылы Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалық етуі қарсаңындағы ұлттық заңнаманы халықаралық стандарттарға сәйкес келтіру жөніндегі Үкіметтің атқаратын жұмысында да маңызы өте зор деп білемін, – деді өкіл.
ЖОЛ АПАТЫН БОЛДЫРМАУ ШАРАЛАРЫ ҚАРАЛДЫ
Жыл сайын жол-көлік апаты мыңдаған адам өмірін қиып, орасан қайғы-қасіретәкеледі. Оған қарсы жасалып жатқан шаралар әзірге айтарлықтай нәтиже бермей тұр. Еліміз тәуелсіздік алған жылдардан бері 251,6 мың жол апаты тіркеліп, онда 57 мың адам көз жұмды. 300 мыңға жуық адам жарақат алған. Сондықтан да бұл мәселе кеше Президент Әкімшілігі Басшысының орынбасары Т.Донақовтың төрағалығымен өткен Қазақстан Республикасындағы жол қауіпсіздігінің жағдайы туралы кеңесте жан-жақты талқыланды.
Бұл кеңес Президент Әкімшілігініңжұмыс жоспарына сәйкес өтіп отырғандықтан онда жол қауіпсіздігініңқазіргі жағдайы және ЖКО болдырмауға байланысты атқарылып жатқан шаралардың жай-күйі ортаға салынды. Кеңеске Бас прокурор, Жоғарғы Сот Төрағасы, Ішкі істер, ТЖ министрлері және бірқатар ведомстовалардың бірінші басшылары қатысты. Аталған мәселе бұдан бұрын Мемлекет басшысыныңқатысуымен де қаралған болатын. Соған орай онда әуелі Елбасыныңқойған талаптарыныңқаншалықты дәрежеде орындалып жатқандығы сараланды. Жағдайға байланысты алда тұрған күрмеуі қиын мәселелерді шешудің шаралары талқыланды. БҰҰ мәліметіне қарағанда, жыл сайын жол-көлік оқиғасынан әлемде 1 млн. 200 мың адам опат болады екен. Елу мыңға жуық адам түрлі жарақат алады. Сонда жалпы алғанда бұдан келетін шығын 50 млрд. доллардан асып жығылады.
Сарапшылардың болжамы бойынша, 2020 жылдарға қарай әлемде жол-көлік оқиғасынан зардап шегу 65-70 пайызға артатын көрінеді. Сөйтіп ол жаһандықөлім себебінің арасында үшінші орынға көтеріледі деп күтілуде. Қазақстанда соңғы он жыл ішінде көлік саны екі есе ұлғайып, 3,2 миллионға жетті. Соған байланысты жүргізушілердің жол ережесін бұзу деректері де көбейіп кетті. Бұған тосқауылқойылуы үшін 2008 жылы Қазақстанда алғаш рет жол қозғалысы ережесін бұзғаны үшін жауапкершілікті күшейтетін заңқабылданды. Осы орайда, жол қозғалысықауіпсіздігін бақылайтын инновациялық технологиялар енгізіле бастады. Астана, Алматы секілді ірі қалаларда қозғалыс режімінің шапшандығын бақылайтын 141 автоматты жүйе орнатылды. Үстіміздегі жылдан бастап берілген әкімшілік шаралар мен олардың орындалғаны туралы мәлімет сақтайтын біртұтас автоматтандырылған банк жүйесі іске аса бастады. Жүргізушілерді дайындау жөніндегі оқыту орталықтарыныңқызметін лицензиялау жүзеге асты.
Сөйтіп, осындай атқарылған жұмыстар нәтижесі көлік жолдарындағы апат пен жарақат алудың азаюына біршама әсерін тигізді. Мәселен, 2008 жылы ЖКО 2007 жылмен салыстырғанда 13,8 пайызға төмендеді. Оның ішінде опат болғандар 23,2 пайызға, жарақат алғандар саны 13,5 пайызға азайды. Сол сияқты үстіміздегі жылы да ЖКО 8,4 пайызға, қайтыс болғандар 17,8 пайызға және жарақаттанғандар 9,5 пайызға кеміді. Біраққанша жерден саны азайды десек те, жол-көлік оқиғасы тыйылар емес. Сондықтан кеңесте жол-көлік оқиғасының нақты болмысы жолқозғалысы қауіпсіздігін жүйелі түрде шешуді және өкілетті мемлекеттік органдардыңқызметін тиімді үйлестіру қажеттілігін көрсететіні айтылды. Қазақстанда ЖКО салдарынан 100 мың адамға 21 опат болып келеді. Бұл дамыған елдер деңгейінен екі есе асып түседі. Демек, ауруын жасырған өледі дегендей, жол-көлік апатының алдын алу мәселесінде әлі де атқарылмай жатқан істердің бар екендігін мойындау қажет.
Көшеде кетіп бара жатқан жаяу жүргінші, не көлік жүргізушісі болсын олардың бәрі де жол қозғалысының мүшелері болып табылады. Сондықтан жазығы жоқ жандардыңөміріне қауіп төндірген жол ережесін бұзушыны да аяудың еш қажеті жоқ. Үстіміздегі жылдың 9 айы ішінде еліміздің автожолдарында 2028 опат болып, 10 327 адам түрлі жарақат алды. Олардың 80 пайызы тепсе темір үзетін жастағы еңбек қабілеті жоғары жандар десек, әрбір сегізіншісі (132 бала мерт болып, 1428-і ауыр жарақаттанды) кәмелетке толмаған балдырғандар.
Қалыптасқан ауыр жағдайдың себебі неде? Кеңеске қатысушылар оның себебі мен салдарын да айтып өтті. Қауіпті жағдайды алдын ала болдырмауға мүдделі мемлекеттік органдардыңөзара әрекеті мен үйлесімді қызметі өте төмен. Оныңүстіне жол қауіпсіздігінің нақты жағдайын, беталысын және өсуін ретімен сараптау мен мониторинг жүйесі мүлде жоқ. Бұған көлік құралдарын жүргізу мәдениетінің төмендігін қоссаңыз жағдай тіптен күрделене түседі. Бұл аз десеңіз, жолдарымыздың жағдайы мен жалпы көлік инфрақұрылымы қанағаттанарлықсыз екенін жұрттың бәрі біледі. Демек, мұндай жағдайға әлі де әкімшілік заңдылықтарды тиімді, соның ішінде оның профилактикалықәлеуетін тиісінше пайдаланбау себеп болып тұр. Мәселен, бұл орайда басты назар бір жақты, яғни тек автокөлікқұралдарының иелері мен жүргізушілер тарапынан болатын құқық бұзушылықты анықтауға ғана аударылады. Ал өлімнің 30 пайызын құрауға себепкер жаяу жүргіншілердіңүлесі ескерілмей қалады. Сонымен қатар, кеңесте жол қозғалысықауіпсіздігі саласында бақылау-қадағалау қызметін жүзеге асыратын өкілетті органдар қызметкерлерінің арасындағы жемқорлықбасым екендігі айтылды. Ал бұл ортақ тәртіптің нығаюына орасан кедергі келтіреді.
Тиісінше, жарақаттанғандар мен қаза болған азаматтардың саны да азайды. Жол полициясы басшылығының айтуынша, бұған негізінен, жолда жүру ережесі мен заңға енгізілген бірқатар өзгертулер себеп болған.
Статистикалық мәліметтерге сүйенсек, өткен жылы бүкіл республика жолдарында 11999 жол көлік оқиғасы тіркеліп, оның зардабынан 2795 адам қайтыс болды, 13875 адам жарақаттанды. Былтырғы жылдың көрсеткіштерімен салыстырғанда, жол апаты 4 пайызға, қайтыс болған азаматтардың саны 3 пайызға, жарақат алғандардың саны 6 пайызға төмендеп отыр.