Әлемдік білім кеңістігінде орныққан «Шетел тілдерін деңгейлеп меңгертудің еуропалық жүйесінде» белгіленген тілді игерудің 6 деңгейі мен олардың сипаттарының негізінде, ҚР өзге тілде оқытатын жалпы орта білім беретін мектептерінің 1–11 сыныптарында қазақ тілін үйретудің 5 деңгейлі құрылымы айқындалды. Қазақ тілі бойынша күтілетін нәтижелер қарапайым, бастапқы, негізгі, орта, ортадан жоғары және жоғары деңгейлердің өзара сабақтас сатылары бойынша белгіленді. Соған сәйкес оқушының білім, білік, дағдылары бастауыш мектеп жүйесінде тілді меңгертудің 5 деңгейінің ішкі құрылымдық ерекшеліктеріне сәйкестендіріліп, жіктелді. Атап айтқанда:
1-сынып – қарапайым деңгей (бастапқы игерім), 2-4 сыныптар бастапқы деңгей ─ А 1 (А1.1 – Бастапқы ілгері игерім; А1.2. ─ Бастапқы терең игерім; А1+ ─ Бастапқы терең толық игерім) болып екі сатыға ажыратылды.
Қазақстан Республикасының көпұлтты сипаты мен жалпы білім беретін мектептердің өзге тілді жалпы білім беретін орта мектептерінде тілдерді оқыту мен үйретудің өзіндік ерекшелігі ескерілді және тілдерді деңгейлік меңгерудің Еуропалық жүйесі сарапталды. Соған орай, біріншіден, Европалық жүйеге сәйкестелген тілдік деңгейлер жалпы білім беретін орта мектептің бастауыш сыныптары бойынша сараланды. Екіншіден, бастапқы деңгейдің екі кезеңі айқындалды. Үшіншіден, бастапқы тілдік деңгей түйінді құзыреттерге негізделді. Төртіншіден, бастауыш сатыдағы базалық білім мазмұны тілдік деңгейлер бойынша түзілді. Бесіншіден, оқушының білім, білік, дағдыларына қойылатын талаптар бастапқы деңгей бойынша сөйлесім әрекетінің бес түрі негізінде айқындалды. Алтыншыдан, әр сыныптағы бағдарлама материалдары тілдік бөлім, қатысымдық-сөйлесімдік бөлім және мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі бойынша сараланып ұсынылды.
Бастауыш сыныпқа арналған оқу бағдарламасының жаңалығы – бастауыш білім беруде қазақ тілін меңгертудің екі деңгейге: қарапайым және бастапқы деңгейлерге жіктелуінде. Тілді меңгертуді деңгейлерге бөлу білім беруді дара тұлғаға бағдарлау ұстанымына сай іске асады. Бір деңгейдің алғашқы сатысында білім мазмұнын игере алмаған оқушы бейімдеу, дамыту, психологиялық үйлесімділік ұстанымдары негізінде келесі сатыда тиісті мазмұнды меңгеруге мүмкіндік алады.
Сонымен қатар орыс, ұйғыр, өзбек тілдерінде оқытылатын мектептердегі «Қазақ тілі» пәнінің білім мазмұнын іріктеуде қатысымдық-әрекетшілдік, қатысымдық-функционалдық, тілдік білімді функционалдық тұрғыдан сұрыптау, ұлттық ерекшеліктерді ескеру, оқу әдебиеті мазмұнының аутенттілігі, шындық өмірге сәйкестігі; оқушы деңгейіне сай келуі; білім мазмұнының жеке тұлғаның өзін-өзі дамытуға, оның өзіндік және шығармашылық қабілетін арттыруға, қажетті іскерліктері мен дағдыларын қалыптастыруға бағыттау ұстанымдары басшылыққа алынды.
«Қазақ тілі» пәнін оқытудың жалпы мақсаты – қарапайым және бастапқы деңгей бойынша қазақ тілін қатысымдық тұрғыдан меңгерту; сөйлесім әрекетінің түрлеріне сай оқушыны тілдік білім негізінде түсінікті сөйлеуге, сауатты жазуға үйрету арқылы дара тұлғаның тілдік қабілетін дамыту.
«Қазақ тілі» пәнін оқытудың міндеттері:
· оқушыларға сөйлесім әрекетінің түрлерін күнделікті қарым-қатынас деңгейінде меңгерту;
· оқушылардың тілдік дағдысы мен білігін дамыту;
· қарым-қатынас әдебінің қарапайым нормаларын меңгерту:
· ойын жағдаяттарында қазақ тілін қолдану арқылы оқушыларды жаңа әлеуметтік тәжірибеге қатыстыру;
· оқушыны сөйлесімдік қарым-қатынастың жаңа тәсілдеріне (қазақ тіліндегі), қазақ халқының мәдениетіне, ұлттық-мәдени сөйлесім ерекшелігіне баулу;
· оқушылардың оқу білігін, шынайы өмірлік жағдаяттарда алған тілдік білімдерін шығармашылықпен пайдалануға дайын болу білігін қалыптастыру;
· оқушыларды қазақ халқының балаларға арналған әндермен, тақпақтармен және ертегілермен, фольклормен, көркем әдебиетімен, ойындармен таныстыру;
· оқушылардың қазақ тіліне қызығушылығын дамыту, қазақ еліне, мемлекеттік тілге деген құрмет сезімін тәрбиелеу.
Мемлекеттік тілді меңгертуге қойылып отырған мемлекеттік сұраныс пен оқушының жас және психологиялық ерекшелігіне, білім деңгейіне сәйкестендіріліп білім мазмұны сыныптан сыныпқа тереңдетіле, жүйелі, сабақтаса ұсынылған.
«Қазақ тілі» пәнінің мазмұндық желісі үш аяға бөлініп ұсынылған: әлеуметтік-тұрмыстық ая; әлеуметтік-мәдени ая; оқу-еңбек аясы.
Әрбір аяда қамтылған тақырыптар мектептің негізгі және бағдарлы деңгейлерінде бірізділікті сақтай отырып, бірте-бірте күрделенеді. Қазақ тілінің функционалдық-грамматикалық минимумдары осы лексикалық тақырыптарды меңгерудің құралы ретінде ұсынылады.
1-сынып қазақ тілін меңгерудің алғашқы деңгейде болғандықтан, сөйлеу үлгілерінің ең қарапайым түрлері мен оқушының қоршаған ортасына сай тілдік жағдаяттар беріледі.
Келесі сыныптарда оқу іскерлігін дамыту барысында күрделі емес түпнұсқадағы (аутентикалық) мәтіндерді іштей түсініп оқуға, оның мазмұнын толық түсінуге баса назар аударылады. Жазуға үйретуде орфографиялық дағдыларды (көшіріп жазудың түрлері) қалыптастырудан жазылым қабілетін (қысқа құттықтау хаттар, мәтіннен көшірме т.б.) дамытуға басымдылық беріледі.
Оқушылардың білімдерін одан әрі жетілдіру мақсатында таңдау пәндері түрінде білім мазмұнын толық игерген оқушыға үстеме ретінде немесе үлгерімі төмен оқушыға қосымша жұмыс ұйымдастыруға болады. Мысалы, «Сауатты жазамыз», «Сөздер сыры», «Тіл дамыту» және т.б. тақырыптарды таңдауға болады.
ҚР Білім және ғылым министрлігінің 2007 жылғы 25 қаңтардағы № 25 бұйрығы негізінде аптасына қосымша 2 сағаттан берілуіне байланысты 1– 4 сыныптарда «Қазақ тілі» пәні аптасына 4 сағаттан оқытылады.
Умумий билим бериш мәһкимилириниң 1-4 синиплирида «Сават ечиш», «Уйғур тили» вә «Оқуш» пәнлирини оқутуш алаһидиликлири һәққидә
Бүгүнки күндә саватлиқ пухраларниң болуши жәмийитимизниң тәрәққияти, ихтисатниң гүллиниши үчүн әһмийити зор екәнлиги шүбһисиз. Мәлумки билим бериш жәрияниниң мәхсити түп асасидин өзгириши, униң шәхскә, әмәлиятқа һәм нәтижигә йүзләнгәнлиги вақит тәләвидур. Башланғуч билим бериш мәзмунини һазирқи заман тәләплиригә лайиқлаштурулған болуп, йәни нәтижидарлиққа йүзләнгән билим бериш мәзмуни асасида өзгәртиш мәсилиси көтирилмәктә. Билим мәзмуниниң нәтижигә йүзләнгәнлиги – айрим оқуғучиниң бәлгүләнгән мәлум бир нәтижиләргә йетишишиға асасланған билим бериш жәриянидур. Нәтижигә йүзләнгән билим бериш жәрияни – оқуғучиниң келәчигигә йол-йоруқ көрситишкә қаритилған болуп, уни мустәқил издинип оқушиға, алған билимини кәңәйтишкә дәвәт қилип, уларни әмәлиятта пайдилинишқа тәйярлайду. Билим бериш мәхситини, мәзмунини нәтижисигә қарап баһалайду.
Сават ечиш интеграцияләнгән (оқуш һәм йезиш) пән болғанлиқтин, оқуғучи биринчи йерим жиллиқта – «Елипбә» дәрислиги, иккинчи йерим жиллиқта – «Ана тили» дәрислиги билән тонушиду. Саватини ечиш ихтидариға егә болған һәр бир оқуғучи иккинчи синипта язмичә вә еғизчә нутуқниң қир-сирлирини алаһидә йәни, «Уйғур тили» вә «Оқуш» пәнлири арқилиқ үгиниду.
2010-2011 – оқуш жилида Уйғур мәктәплириниң башланғуч басқучида «Сават ечиш», «Уйғур тили» вә «Оқуш» пәнлирини оқутуш Қазақстан Жумһурийитиниң Билим вә пән Министриниң 09.07.2010ж. № 367 буйруғи билән тәстиқләнгән Қазақстан Жумһурийитиниң Дөләтлик Умумий Мәжбурий Билим Бериш Стандарти, шундақла 09.07. 2010-жилиниң. № 367 буйриғи билән тәстиқләнгән программилириға асаслиниду.
Қазақстан Жумһурийитиниң Билим вә пән Министриниң 5-апрель 2010-жилиниң № 152 буйруғи (2010 жилиниң 9 апрель № 160 буйриғи, 2010 жилиниң 1 июнь № 268 буйриғи) билән тәстиқләнгән дәрисликләр вә оқуш-методикилиқ қураллар билән оқутулиду. «Сават ечиш», «Уйғур тили» вә «Оқуш» пәнлирини оқутуш арқилиқ оқуғучи тоғра, саватлиқ йезишни үгиниш билән биллә ана тилиниң фонетика, грамматика саһалири бойичә мәлумат алиду. Өсмүрниң оқуш, сөзләш, йезиш маһаритини ашуруш арқилиқ тилниң муамилә васитиси екәнлиги вә ана тилиниң бай һәм эстетикилиқ жәһәттин қиммәт екәнлигини чүшәндүрүш тәләпкә мувапиқтур. Уларниң әдәбий әсәргә болған қизиқишини, инсаний вә адәмгәрчилик һис-туйғулирини ойғитип, мустәқил ойландуридиған әсәрләр, парчилар, хәлиқ еғиз ижадийити һәм классик нәмунилири, қериндаш хәлиқләр әдәбиятидин елинған әсәрләр билән тонуштуруш арқилиқ оқуғучиниң һәртәрәплимә мәлумат елип чиқишиға, аң-сезими вә ой-параситиниң өсүшигә мүмкинчилик яритиду.