2 Прамысловасць Беларусі ў 60-я гг. Гаспадарчая рэформа і яе асноўныя вынікі
Першая палова 60-х гг. характаразуецца пагаршэннем эканамічнай сітуацыі. Зніжаліся паказчыкі фонда- і капіталааддачы, рэнтабельнасці прадпрыемстваў, даходаў насельніцтва. Знізіліся тэмпы росту эканомікі.
Прычыны:
- залішняя цэнтралізаванасць кіраваннем эканомікі;
- крызісны стан у сельскай гаспадарцы;
- нізкая адукаванасць кіраўніцтва ў пытаннях эканамічнага развіцця;
- змены ў сусветных цэнах на сыравіну, паліўна-энергетычныя рэсурсы.
Сямігадовы план развіцця народнай гаспадаркі
Сямігадовы план развіцця народнай гаспадаркі Беларусі (1959-1965 гг.) складзены ў межах шостай-сёмай пяцігодак). Асноўныя палажэнні:
- стварэнне новай галіны прамысловасці – нафтаперапрацоўчай;
- умацаванне паліўна-энергетычнай базы рэспублікі;
- далейшае развіццё традыцыйных галін;
- рост валавай прадукцыі прамысловасці ў 1,8 раза.
Мерапрыемствы:
Хуткае развіццё хімічнай прамысловасці (асабліва вытворчасці мінеральных угнаенняў) у першай палове 60-х гг. Уведзены першы Салігорскі калійны камбінат, будаваліся другі і трэці камбінаты, азотна-тукавы завод у Гродна, суперфасфатны ў Гомелі. Пабудаваны: комплекс Светлагорскага завода штучнага валакна, Магілёўскі камбінат па вытворчасці лаўсану, Новаполацкі нафтаперапрацоўчы завод, Пінскі завод штучнай скуры, Лідскі завод па вытворчасці лакаў і фарбаў. Удзельная вага хімічнай прамысловасці ў вытворчых фондах прамысловасці Беларусі за 1959-1965 гг. падвоілася.
Апераджальнае развіццё атрымалі новыя неметалаёмістыя галіны – прыборабудаванне і электроніка. За 1959-1965 гг. выпуск электронікі ўзрос у 5 разоў, удзельная вага прадукцыі прыборабудавання, радыёэлектронікі і электронікі ў аб'ёме машынабудавання павялічылася ў 4 разы.
Высокія тэмпы развіцця захавала машынабудаванне і металаапрацоўка. Асаблівасць – будаўніцтва комплексаў звязаных паміж сабой машынабудаўнічых і металаапрацоўчых прадпрыемстваў па выпуску канструктыўна і тэхналагічна аднароднай прадукцыі. Такіх падэтальна спецыялізаваных прадпрыемстваў за 1959-1965 гг. было пабудавана 35 (завод аўтаагрэгатаў у Баранавічах, завод карданных валаў у Гродна, рысорны і маторны заводы ў Мінску). У 1965 г. машынабудаванне Беларусі забяспечана ўласным чыгунным і стальным ліццём, на 2/3 пакоўкамі і штампоўкамі, на 97% гумаватэхнічнымі вырабамі.
Адбылося павелічэнне ў паліўным балансе долі нафты і прыроднага газу (з 4,2% у 1958 г. да 34,6% у 1965 г.). Спрыяла адкрыццё Рэчыцкага радовішча нафты і пачатак у 1964 г. прамысловай здабычы нафты ў БССР. Пачалася газіфікацыя кватэр у гарадах і на вёсцы.
На прыканцы сямігодкі адбылася змена кіраўніцтва краіны. У кастрычніку 1964 г. Першым сакратаром ЦК КПСС быў абраны Л.І.Брэжнеў, Старшынёй СМ СССР быў прызначаны А.М.Касыгін. Пачалося рэфармаванне гаспадаркі. Першы крок – рэфармаванне с/г. Другі крок – паляпшэнне стану ў прамысловасці. Вераснёўскі (1965 г.) пленум ЦК КПСС – “Аб паляпшэнні кіравання прамысловасцю, удасканаленні планавання і ўзмацненні эканамічнага стымулявання прамысловай вытворчасці”. Асноўныя палажэнні:
1. Удасканаліць сістэму планавання ў прамысловасці. Скарачэнне планавых паказчыкаў са 100 да 8. Асноўны паказчык – аб'ём рэалізаванай прадукцыі (раней аб'ём валавай прадукцыі). Прадпрыемству зацвярджаліся: асноўная наменклатура прадукцыі, фонд зарплаты, сума прыбытку і рэнтабельнасці, аб'ём капіталаўкладанняў і інш. Астатнія паказчыкі прадпрыемствы планавалі самастойна.
2. Увод гаспадарчага разліку. Прадпрыемствам дазвалялася: самастойна распараджацца часткай прыбытку; ствараць фонды для развіцця вытворчасці, матэрыяльнага заахвочвання працаўнікоў, паляпшэння ўмоў працы і быту рабочых і служачых. Замест бясплатнага фінансавання капіталаўкладанняў пераходзілі да доўгатэрміновага крэдыту.
3. Змена арганізацыі кіравання прамысловасцю. Адноўлены міністэрствы па галінах прамысловасці, якія неслі адказнасць за стан галіны, высокі тэхнічны ўзровень прадукцыі, увядзенне стандартызацыі і ўніфікацыі вырабаў, укараненне НТР у вытворчасць.
Ход рэформы. Мерапрыемствы:
Валавая прадукцыя прамысловасці Беларусі павялічылася на 79% (план 70%). Агульны аб'ём капіталаўкладанняў склаў 10,8 млрд. руб. (больш чым за шостую і сёмую пяцігодкі).
Уведзена 78 буйных прамысловых прадпрыемстваў (электралямпавы завод у Брэсце, маторарамонтны ў Гомелі, фабрыка верхняга трыкатажу і панчошна-шкарпэткавы камбінат у Брэсце, баваўняна-прадзільная фабрыка ў Гродна, малочныя заводы ў Бабруйску і Гродна, мясакамбінат у Барысаве).
Хуткае развіццё хімічнай і нафтахімічнай (у 2,3 раза), а таксама паліўнай галіны (у 1,8 раза).
Праходзіла рэканструкцыя і мадэрнізацыя абсталявання фабрык і заводаў, аснашчэнне іх аўтаматычнымі і механізаванымі лініямі, аўтаматызаванымі сістэмамі кіравання.
Вынік: у першыя гады рэформы эканоміка станоўча адрэагавала на мерапрыемствы ўрада. Але паступова палітычная сітуацыя мянялася, згортваліся дэмакратычныя працэсы ў грамадстве, адначасова згортвалася і эканамічная рэформа. Гэта прывяло да стагнацыі, застою, а потым да самога крызісу.
3 Развіццё сацыяльнай сферы. Рост дабрабыту беларусаў у 60-я гг.
На працягу 50-60-х гг. значны эканамічны ўздым суправаджаўся павышэннем матэрыяльнага і культурнага ўзроўню жыцця беларускага народа і высокімі тэмпамі развіцця сацыяльнай сферы. Узрос нацыянальны даход – як вынік – вырасла доля, якая выдзялялася на задавальненне матэрыяльных і культурных патрэб асобы. Павышэнне дабрабыту адбывалася ў формах:
- павышэнне рэальных даходаў насельніцтва;
- удасканальванне сацыяльнага забеспячэння;
- развіццё гандлю і бытавога абслугоўвання;
- паскарэнне жыллёвага будаўніцтва;
- паляпшэнне аховы здароўя.
Мерапрыемствы:
1 сакавіка 1951 г. было праведзена чацвёртае за пасляваенныя гады масавае зніжэнне рознічных цэн, у выніку якога толькі за 1951 г. насельніцтва дадаткова атрымала 43,5 млрд. руб. (у цэнах таго часу). Зніжэнні рознічных цэн працягваліся. У 1956 г., у 1957 г., у 1958 г. у 1962 г., у 1965 г. на асобныя віды тавараў.
Вырасла зарплата рабочых і служачых на 44,5%, інжынерна-тэхнічных работнікаў на 25,7%, служачых на 32,9% (з 1953 па 1964 г.). У 1957 г. працоўны дзень скарочаны на 2 гадзіны ў перадсвяточныя і пераднядзельныя дні (фактычна зарплата павялічылася на 12,5%). У 1964 г. павышана зарплата (на 25-30%) працаўнікам сацыяльнай сферы (600 тыс. работнікаў адукацыі, аховы здароўя, жыллёва-камунальнай гаспадаркі, гандлю і грамадскага харчавання). Адбывалася паступовае скарачэнне разрыву паміж максімальным і мінімальным узроўнем зарплаты. Але яно но прывяло да ўраўнілаўкі ў аплаце працы і падзення прэстыжу прафесіі інжынера і настаўніка, урача і вучонага.
Змены ў падатковай сістэме: сістэматычныя змяньшэнні падаткаў з рабочых і служачых, якія атрымлівалі мінімальную зарплату з калгаснікаў. Адменены падаткі на халасцякоў і маласямейных. З 1957 г. была адменена абавязковая падпіска на дзяржаўныя займы.
У 1957 г. у краіне быў уведзены пяцідзённы працоўны тыдзень з двума выхаднымі днямі пры захаванні існуючага ўзроўню зарплаты.
Адбываўся рост грамадскіх фондаў спажывання. Дзяржава аплочвала 2/3 расходаў на жыллё, пенсіі, адукацыю, медыцынскае абслугоўванне і культурную сферу і г.д. Выплаты з гэтых фондаў падвоіліся (з 1958 па 1967 г.) і склалі на аднаго чалавека 175 руб.
Раслі рэальныя даходы калгаснікаў. З 1950 па 1958 г. грашовыя і натуральныя даходы калгаснікаў выраслі на 85%. За 1959-1965 гг. грашовыя даходы на калгасную сям'ю ў рэспубліцы ўзраслі яшчэ амаль у 2,4 раза.
14 чэрвеня 1956 г. новы пенсійны закон павялічыў памеры пенсій і пашырыў кола асоб, якія сталі мець права на пенсію. Мінімальны памер пенсіі – 30 руб., максімальны – 120 руб. Расходы на выплаты пенсій выраслі у два разы. У 1965 г. быў прыняты закон аб пенсіях калгаснікам (гэта 500 тыс. чалавек), мінімальны памер – 12 руб., максімальны – 102 руб. 1967 г. – Указ ВС СССР "Аб далейшым паляпшэнні пенсійнага забеспячэння", яшчэ 250 тыс. працоўных сталі атрымоўваць павышаныя ці звычайныя пенсіі.
Хуткае развіццё ў 50-60-я гг. сферы абслуговання (гандаль, грамадскае харчаванне, бытавыя паслугі, жыллёва-камунальная гаспадарка, ахова здароўя, турызм, спорт, адукацыя і г.д). Рознічны тавараабарот дзяржаўнага і кааператыўнага гандлю рэспублікі за 1951-1958 гг. павялічыўся у 2 разы (склаў 1,8 млрд. руб), за 60-я гг. у 5 разоў. Спажыванне агародніны і садавіны ўзрасло ў 3,4 раза, малака і малочных прадуктаў на 40%, мяса на 50%, рыбы на 90%. У 1965 г. у рэспубліцы працавала 22.879 магазінаў і 5.874 прадпрыемстваў грамадскага харчавання.
Бытавое абслугоўванне. 6 сакавіка 1957 г. – пастанова "Аб паляпшэнні бытавога абслугоўвання насельніцтва". 1960 г. – у рэспубліцы 4.500 майстэрань, цэхаў і атэлье бытавога абслугоўвання (паслуг на 28 млн руб.). У канцы 60-х гг. – 8063 прадпрыемстваў бытавога абслугоўвання.
Жыллёва-камунальнае будаўніцтва. Ліпень 1957 г. – пастанова ўраду СССР, лістапад – ураду БССР аб паскарэнні жыллёвага будаўніцтва. Мэта – шырокае таннае будаўніцтва (4-5 павярховыя дамы з мінімумам камунікацый). 1956 г. – уведзена ў эксплуатацыю 953 тыс. м2, у 1958 г. – больш 1,8 млн м2, за 1959-1965 гг. пабудавана 15,6 млн м2.
Ахова здароўя. У 1958 г. выдаткавана 112,9 млн. руб. (у 2 разы больш за 1950 г.). У 1965 г. выдаткавана 213,5 млн. руб. (на кожнага жыхара 29 руб.).
Змяненні ў сацыяльнай палітыцы мелі станоўчыя вынікі:
- павелічэнне працягласці жыцця (73 гады), памяншэнне смяротнасці, павышэнне прыросту насельніцтва (11 на 1000);
- памяньшэнне сацыяльнай напружанасці, бо задавальняліся не толькі мінімальныя мінімальныя патрэбы людзей, вырашалася жыллевае пытанне;
- калгаснае насельніцтва было ўключана ў асноўныя мерапрыемствы па паляпшэнні матэрыяльнага становішча насельніцтва рэспублікі.