Паэзiя Аркадзя Куляшова, яe тэматыка, публiцыстычная накiраванасць, фiласофскiя i маральна-этычныя праблемы.(15.1)
А. Куляшоу пачау друкавацца з 1926 года. Першы зборнiк "Росквiт зямлi" быу прыхiльна сустрэты у той час. У iм выяуляцца эмацыянальнае светаадчуванне рамантычнага юнака.
Новы крок у творчым развiццi А. Куляшова пазначаны 30-мi гадамi. У вершах "Воблака", "Ранак", "Плыла, цалавалася хмара с зямлёю", "Мая Бесядзь", А. Куляшоу па-сапрауднаму звярнууся да чалавечай душы, прыйшоу да арыгiнальнай, самабытнай творчасцi, да прастаты i глыбокага фiласофскага роздуму, да шырокага абагульнення, у якiм моцна аб'яднаны думка i пачуццё паэта.
У гады Вялiкай Айчыннай вайны А. Куляшоу стварыу цэлы баладны цыкл пра подзвiг беларускага народа у гады лiхалецця, у рамках якога вылучаюцца вершы-балады "Млынар", "Над брацкай магiлай", "Лiст з палону", "Мацi", "Балада аб чатырох заложнiках", "Балада аб знойдзенай падкове" i iнш.
У вершах А. Куляшова ваеннага часу гучыць светлы, пранiкнёны, узнёсла-балючы голас чалавека, грамадзянiна, байца. Героi творау А. Куляшова - фiгуры рэальныя i легендарныя, драматычныя i бессмяротныя. Яны аддаюць сваё жыццё за маральныя каштоунасцi усяго чалавецтва.
У пасляваенны час творчасць А. Куляшова вызначаецца сталасцю, глыбокiм фiласофскiм зместам, патрыятызмам. У гэтым сэнсе вельмi паказальным з'яуляецца верш "Спакойнага шчасця не зычу нiкому...". Гэта верш-споведзь. Усё, што акружае чалавека, вартае яго увагi, бо гэта i ёсць жыццё, неспакойнае, нялёгкае, складанае. Паэт не прымае лёгкага шчасця, таго уяунага дабрабыту, якiм жыве абывацель. Ён жадае усе свае пачуццi перадаць людзям, захапiць iмi чалавечыя сэрцы.
У 1965 годзе А. Куляшоу напiсау цыкл вершау, аб'яднаных агульнай назвай "Маналог". У вершах "Маналога" - роздум паэта аб маральным абавязку людзей прерад памяццю, аб непераможнай сiле прауды i справядлiвасцi, аб значэннi творчасцi у жыццi грамадства, аб адазнасцi творцау перад часам i людзьмi.
У лiрыцы А. Куляшова 60 - 70-х гадоу выявiлiся вялiкiя духоуныя мажлiвасцi чалавека - прага дзейнасцi, адчуванне сваёй асабiстай велiчы i вартасцi, адказнасць за "цяжкую пасаду паэта", за лёс Айчыны, разуменне сутнасцi гiстарычных падзей i агульнай сувязi з'яу.
Аутар пiша паэмы "Цунамi", "Варшаускi тракт", "Хамуцiус", у якiх перадае самаадчуванне чалавека у наш трывожны, навальнiчны век, яго барацьбу за будучае без вайны, за чытае паветра i ваду, за ачалавечанне свету, за усеагульнае шчасце.
Вобраз Лабановiча (трылогiя Якуба Коласа "На ростанях").15.2
Я. Колас сутыкае свайго героя з рознымi людзьмi, ставiць у розныя сiтуацыi, раскрываючы яго характар, духоуны свет, маральную высакароднасць.
Ужо на першых старонках трылогii чытаем пра спрэчку Лабановiча з хатовiцкiм папом Кiрылам аб тым, як трэба глядзець на мужыка. На думку папа, мужык з'яуяецца нiзшай iстотай, якая сама вiнавата у сваiм цяжкiм жыццi. Андрэй Лабановiч катэгарычна не згаджаецца з гэтым. Для яго мужык - гэта чалавек працы. У сваёй цёмнасцi, забiтасцi i адсталасцi народ не вiнаваты. Такiм яго зрабiу несправядлiвы царскi рэжым. I таму Лабановiч горача бярэцца за пашырэнне асветы не толькi сярод дзяцей, але i дарослых. Сцiплы, сумленны i патрабавальны да сябе, Лабановiч надзвычай прынцыповы у адносiнах да панямонскiх iнтэлiгентау, якiя здрадзiлi сваёй справе, сталi духоуна беднымi, загразлi у цiне мяшчанства, абывачельшчыны, карцёжных гульняу, п'яняк.
Бачачы амаральнасць панямонскай iнтэлiгенцыi, несправядлiвасць улад у адносiнах да сялян, Лабановiч часта задумвауся над складанымi праблемамi жыцця, ставiу перад сабой спрадвечныя фiласофскiя пытаннi: што такое жыццё? У чым сэнс чалавечага жыцця? У чым прызнанне асобы як грамадскай адзiнкi?
Пасля знаёмства з нелегальнай лiтаратурай, гутарак з Вольгай Андросавай i Галубовiчам усе падзеi сталi уяуляцца Лабановiчу у новым святле. Герой адчуу вялiкую радасць, што спазнау тую прауду, якой жыу народ i за якую гiнулi у астрогах i на катаргах лепшыя яго сыны. Ён выходзiць на шлях актыунай рэвалюцыйнай барацьбы, паступова наблiжаецца да сваёй мэты - "намацаць галiнамi сонца".
Адданы справе, сумленны, Лабановiч гатовы пайсцi на самаахвярнасць дзеля справы, за якую змагаецца народ. Самаахвярнасць - гэта таксама важная рыса характару, па якой можна меркаваць аб маральных якасцях Лабановiча.
Лабановiч - чалавек вялiкага iнтэлекту, здольны радавацца i хвалявацца, адчуваць хараство роднай прыроды. Любоу да прыроды - адна з самых адметных рыс у яго характары. Лабановiч, як i працоуны чалавек, куды глыбей успрымае хараство прыроды, чым розныя прадстаунiкi мясцовых улад i iх прыслужнiкi, якiя на прыроду глядзяць, як на сродак узбагачэння.
Складаны шлях прайшоу герой трылогii Я. Коласа. Часамi ён памыляуся, але нiколi не iшоу на кампрамiс са сваiм сумленнем. Лабановiч быу мужным i не пахiсным у час суровых выпрабаванняу, з якiх ён выйшау з адзiнай думкай: "Чалавек павiнен жыць для дабра, ён павiнен быць карысным людзям".
Паэма Аркадзя Куляшова "Сцяг Брыгады".16.1
Алесь Рыбка - галоуны герой паэмы - пакiдае родны Мiнск у трагiчны час: вайна прынесла у яго дом вялiкае гора, разбурыла любiмы горад, разлучыла з сям'ей. Адчуваючы сябе сынам Радзiмы, часцiнкай свайго народа, ен iдзе на суровую i цяжкую бiтву з фашызмам, даючы свяшчэнную клятву вярнуцца дамоу толькi з перамогай.
Алесь Рыбка нi на хвiлiну не губляе веры у сiлы народа. Нават у самыя драматычныя моманты свайго франтавога жыцця - развiтваючыся з домам, выратоуваючы сцяг брыгады, пераходзячы лiнiю фронту, у цяжкiх умовах акружэння - герой верыць у перамогу, i гэта вера з'яуляецца для яго надзейным компасам.
Ён хоча прыйсцi дадому не нiкчемным, слабым жабраком, а пераможцам. Ён верыць у справядлiвасць змагання. У героя паэмы высокае пачуццё грамадзянскага абавязку перад народам, сапраудны гуманiзм i нянавiсць да ворага, яснае, чыстае сумленне i прыгожая душа. Усе гэта спалучаецца з мужнасцю i чэснасцю. Ен не шкадуе жыцця, выратоуваючы сцяг брыгады, выносiць з поля бою цяжка параненага камiсара Заруднага i гэтым самым выконвае высокi воiнскi i грамадзянскi абавязак.
Мужнасцю i стойкасцю вызначаецца i камiсар Зарудны. У самыя цяжкiя моманты бою ён натхняе байцоу брыгады сваей верай у перамогу. Правобразам камiсара паслужыу член Ваеннага савета 11 армii брыгадны камiсар I.В. Зуеу, з якiм А. Куляшоу быу асабiста знаемы.
Разам з мужнасцю камiсара Заруднага i Алеся Рыбкi паэт паказвае паводзiны Мiкiты Ворчыка - былога наводчыка гарматы, аднаго з тых, каму пашанцавала застацца жывым. Пад уплывам панiчных чутак Ворчык губляе веру у перамогу, не бачыць сэнсу у далейшым зьаганнi, не знаходзiць у сябе дастаткова сiл, каб пераздолiць разгубленасць.У вынiку ен кiдае баявых сяброу, шукаючы "цiшынi i спакою" дома. Але не знаходзiць Мiкiта сямейнага шчасця: дома ён даведваецца аб трагiчнай смерцi жонкi Марыны i яе перадсмяротнай запiсцы з просьбай адпомсцiць ворагу здзекi i слезы. Высвятляуцца таксама, что Ворчык, пакiдаючы сваiх сяброу забрау ватоуку з зашытым брыгадным сцягам. За здраду Мiкiту выносiцца суровы прысуд.
Вобразамi старасты - прыслугача Мядзвецкага, хутаранкi Лiзаветы А. Куляшоу паказау маладушных людзей, здраднiкау.
Паэма А. Куляшова "Сцяг брыгады" сцвярджае духоуныя каштоунасцi народа - нянавiсць да ворагау, здраднiкау, вальналюбства, высакародства, працавiтасць, чалавечую годнасць. А.Твардоускi назвау паэму "голасам сэрдца, напоуненага болем за родную беларускую зямлю, плачам па ёй i гарачай, светлай верай у яе сiлы да барацьбы, у яе вызваленне".
Вобраз Васiля Дзятла (разгорнуты план). 16.2
1. Знешнi выгляд.
2. Асноуныя рысы характару:
а) шчырасць, адкрытасць у адносiнах да Ганны, мацi;
б) цвёрдасць, цярплiвасць, стойкасць;
в) працавiтасць (любоу да штодзённай сур'ёзнай працы перадалася Васiлю ад бацькоу i дзядоу: у працы змалку загартоувалiся людзi);
г) недаверлiвасць, замкнутасць (ён не мог верыць, што хтосьцi будзе дбаць пра яго выгаду: вопыт сведчыу адваротнае);
д) упартасць (надзея была толькi на самога сябе: гэтым ён мог захаваць сваю незалежнасць);
е) сквапнасць (пашкадавау Грыбку, у якога захварэла дзiця, лыжку мёду);
3. Адносiны да зямлi (зямля для Васiля - яго жыццё, радасцi i гора, светлая мара i горкi пакут. Зямля - ён сам. Ён iдзе да свайго поля, як "насустрэчу з каханай").
4. Паядынкi за зямлю з Карчом ("Людзi на болоце") i старшынёй калгаса Мiканорам ("Подых навальнiцы"), вынiкi гэтых паядынкау.
5. Спалучённе у характары Васiля працаунiка i уласнмiка (вялiкай любовi да зямлi, перададзенай дзядамi i бацькамi, перш за усё не асуджэнне Васiля-адасобнiка, уласнiка, а захапленне яго вялiкай прагай да зямлi, яе паэтычнае адухауленне. Уласнiцкi пачатак развiты менш, чым працавiтасць, любоу да зямлi).
6. Як Васiль уяуляе асабiстае шчасце? (Шчасце, на думку Васiля, немагчыма без зямлi i багацця. Ён хоча быць багатым, жыць у дастатку, i у гэтым нiчога дзiунага няма. Але шлях, якi выбiрае Васiль, не вядзе да жаданай мэты, не прыносiць шчасця. З-за зямлi ён ахвяруе каханнем: выбiрае не Ганну, а уласную гаспадарку, пасаг Манi, вырашаючы тым самым свой лёс).
7. Васiль i Ганна (учынкi Ганны бескарыслiвыя, пазбауленыя разлiку. Трапяткое, чыстае i пяшчотнае яе каханне да Васiля. Непакорлiвая i рашучая, яна у пэуны момант губляе цвёрдасць i падпарадкоуваецца волi бацькоу, дауняй традыцыi "сцерпiцца-злюбiцца". У адрозненне ад Васiля Ганна здольна дзеля уласнага шчасця на рашучыя учынкi, гатова ахвяраваць сабой дзеля чагосцi больш важнага).
8. Жыццевая аснова Васiля ("жыцце - не вясёлае, бесклапотнае свята, а найбольш доугi i клопатны будзень". Васiль амаль не выходзiць за межы сваёй сядзiбы i уласнага поля).
9.Адносiны да перамен, гiстарычных пераутварэнняу (старое i новае, змрочнае i светлае, злое i добрае пераплялiся у душы Васiля асаблiва моцна i трагiчна. Васiль цалкам знаходзiцца ва уладзе мужыцкай мудрасцi i верыць ва усталяваны парадак, у вечныя законы жыцця. Усведамленне неабходнасцi змен даецца яму няпроста, ен з цяжкасцю уступае нацiску новага).