У найбольш цяжкім становішчы апынуліся тыя, хто належаў да так званых “іншаземцаў”. Гэта былі людзі прышлыя, у тым ліку і беларусы. Самыя смелыя з іх не баяліся звяртацца да самога цара. Яны скардзіліся Аляксею Міхайлавічу: “платиишком ободрались, сапожишками обносились, а пить-есть нечего и помираем мы, холопи твои, голодною смертью”. Калі цар паказаў скаргі Полацкаму, той заступіўся, папрасіў станоўча вырашыць пытанне з грашовым забеспячэннем.
Для тэатра Полацкі напісаў дзве п’есы “Камедыя прытчы пра блуднага сына” і “Пра Наўхаданасара-цара”. Акрамя таго, ім былі створаны многія “дыялогі”, “дэкламацыі”, блізкія па сваёй форме да драматургіі.
30 студзеня 1676 года пасля смерці бацькі Аляксея Міхайлавіча царом стаў пятнаццацігадовы Фёдар Аляксеевіч, духоўным настаўнікам якога, як вядома, і з’яўляўся Полацкі. Малады цар не забыўся пра яго. Як мог падтрымліваў, ствараў усе ўмовы для плённай працы. Падобная ўвага падштурхнула Сімяона на думку аб адкрыцці друкарні. Фёдар Аляксеевіч пайшоў насустрач. У 1678 годзе ў памяшканні царскага двара, насупраць так званай ніжняй “страпчай” хаты, на другім паверсе заснавалі новую друкарню, якая стала называцца Верхняй. Першым выйшаў у ёй “Букварь языка словенска”. Ён пабачыў свет у 1679 годзе, калі якраз споўнілася сем гадоў Пятру І. Яму Полацкі і адрасаваў згаданы “азбукоўнік”, бо, як вядома, у гэтым узросце ў Расіі пачыналі далучаць дзяцей да буквара. А Сімяон жа і стаў настаўнікам Пятра.
Ёсць усе падставы гаварыць пра буквар і як пра твор высокага мастацтва і дасканалага паліграфічнага афармлення. Ён прывабны знешне, тэкст набраны выразным шрыфтам, ёсць маляўнічыя застаўкі. Ды і для карыстання кніжка зручная, памер невялікі, усяго 1/8 частка аркуша. Аўтар паклапаціўся, каб змалку прывіць дзецям любоў да ведаў. У пачатку буквара змешчаны верш, у якім гаворыцца аб карысці навучання, аб тым, што чым большыя высілкі пры гэтым, тым больш значныя вынікі. І ўступны артыкул меў дыдактычны характар. Ды і іншыя матэрыялы таксама. Ставіліся як выхаваўчыя мэты, так і практычныя, даваліся парады, як лепей авалодаць азбукай.
Выхаваўчыя прынцыпы, якіх прытрымліваўся Полацкі, адлюстроўвалі стан тагачаснай педагагічнай навукі. Таму Сімяон не адмаўляў пакарання вучняў за розныя правіннасці. Праўда, лупцоўка рэкамендавалася дыферэнцыявана, у залежнасці ад узросту. Відочна, што і сам Пётр І у маленстве розгаў пакаштаваў. Але хоць буквар і ствараўся спецыяльна для царэвіча, ім карысталіся многія, бо тыраж кніжкі быў вялікі.
Выдаў Полацкі і “Тэстамент”, аўтарства якога прыпісваецца імператару Васілію Македаняніну. Гэта павучальныя рэкамендацыі, якія той адрасаваў свайму сыну Льву Філосафу. “Тэстамент”, перакладзены на царкоўнаславянскую мову, выходзіў і да Сімяона, але ён унёс стылістычныя праўкі і 3 студзеня 1680 года выдаў гэтую кнігу з уласнай вершаванай прадмовай. Была падрыхтавана да друку і “Аповесць пра Варлаама і Іасафа” – духоўны раман, вядомы на Русі яшчэ з ХІ стагоддзя. Праўда, кніга выйшла толькі 4 верасня 1681 года, калі Полацкага ўжо не было ў жывых.
У апошнія свае гады Сімяон працаваў як ніколі плённа. Колькі перакладаў... У студзені 1676 года ў сувязі са смерцю Аляксея Міхайлавіча ім была напісана кніга “Глас апошні да госпада Бога”. У чэрвені 1676 года ён завяршыў зборнік “Гусль добрагалосная”, што стала панегірыкам у сувязі з пачаткам праўлення Фёдара Аляксеевіча. На працягу лютага-сакавіка 1678 года працаваў над “Псалтыром рыфматворным”. Жнівень 1678 года – пастаўлена апошняя кропка над зборнікам “Вертаград мнагацветны”.
На апошнія гады жыцця С. Полацкага прыпадае стварэнне праекта вышэйшай навучальнай установы ў Маскве. Над неабходнасцю яе Сімяон задумваўся і раней, але цяпер яго ўстрывожыла пазіцыя, якую заняў патрыярх Якім. Справа ў тым, што ў 1679 годзе пры патрыяршай друкарні было заснавана грэчаскае вучылішча, названае Друкарскім. Якім меркаваў ператварыць яго з цягам часу ў вышэйшую навучальную ўстанову. Як быццам заставалася толькі радавацца. Але Полацкі, як нямногія, разумеў, што тым самым лёс расійскай асветы можа апынуцца ў руках тых, хто прытрымліваецца ў асноўным грэчаскай адукацыі, а гэта ў многім звузіць падрыхтоўку спецыялістаў. Ды і месца будучай акадэміі, на яго думку, зусім не пры друкарні, а пры Заіконаспасаўскім манастыры, прытым у спецыяльна ўзведзеным будынку. Ён распрацаваў падрабязны план навучання, згодна з якім павінны выкладацца дыялектыка, граматыка, паэтыка, філасофія, фізіка і іншыя важныя прадметы. Як гэта і рабілася ў лепшых заходніх універсітэтах.
Праект быў прапанаваны Фёдару Аляксеевічу, але царскага рашэння па гэтым пытанні Полацкі не дачакаўся. Ён адчуваў сябе ўсё горш і горш. Слабеў зрок, таму што шмат чытаў кніг. Ды і вымушаны быў гадзіны праводзіць каля друкарскіх станкоў, звяраючы адбіткі. Асабліва занядужаў летам 1680 года. Да таго блага адчуваў сябе, што не змог прысутнічаць на вянчанні Фёдара Аляксеевіча з Агаф’яй Грушэцкай 18 ліпеня. Не бачылі яго і за сталом у час святочнага абеду.
І тыя, хто радаваўся поспехам Сімяона, і яго зайздроснікі (а іх было нямала) зразумелі – Сімяон захварэў усур’ёз. Усе ж даўно звыкліся, што ў час найбольш важных момантаў ля самага цара садзіліся не вяльможныя, знакамітыя баяры, а сціпла апрануты чарнец.
Не стала Полацкага 25 жніўня 1680 года. Хавалі яго ў Заіконаспасаўскім манастыры. Фёдар Аляксеевіч загадаў Мядзведзеву зрабіць вершаваны надмагільны надпіс. Цяпер гэтыя пліты з эпітафіяй захоўваюцца ў філіяле Дзяржаўнага гістарычнага музея ў Маскве.
Пасля смерці Полацкага засталіся яго кнігі, найбагацейшая ў тагачаснай Маскве асабістая бібліятэка. Засталіся і добрыя думкі аб адукацыі народа, развіцці культуры. Але “муж дабраверны, царкве і дзяржаве патрэбны” ён “працаваў” на дзяржаву і тады, калі развітаўся з зямлёй і людзьмі. Праўда, адбывалася гэта не проста. Хоць праект аб стварэнні акадэміі цар і падпісаў, справа зрушвалася з месца няпроста. У 1682 годзе не стала і Фёдара Аляксеевіча. Толькі ў 1685 годзе, калі Мядзведзеў пазнаёміў царэўну Соф’ю з гэтым дакументам, да пытання вярнуліся зноў і першая ў Маскве вышэйшая навучальная ўстанова была адкрыта.
Актывізаваліся, аднак, і зламыснікі. Не сунімаўся і галоўны праціўнік Сімяона патрыярх Якім. Каб расправіцца з ім пасмяротна, ён выкарыстаў царкоўны сабор, што праходзіў у 1690 годзе. Кнігі Полацкага былі адданы анафеме, іх забаранялася згадваць як ерэтычныя. Патрыярх, па сутнасці, не хаваў радасці, што асветнік памёр: “Ужо бо не попусти ему праведный Божий суд чужемудренные новости в народ православный великорусский ввовдити, но вскоре смертная коса посече его”.
Ды час заўсёды ўсё ставіць на свае месцы. Сімяон Полацкі – Самуіл, сын Полацка – тут не выключэнне.
Заключэнне.
Шматгранная лiтаратурна-грамадская i асветнiцкая дзейнасць Сiмяона Полацкага, яго выдатныя здабыткi у галiнераспрацоукi новых паэтычных форм i жанрау у значнай ступенi падрыхтавалi далейшы iмклiвы рост рускай, беларускай, украiнскай лiтаратур. Яна з’явiлася той трывалай i плённай асновай, якая уплывала не толькi на сучаснiкау i паслядоунiкау пiсьменнiка, але i на увесь пазнейшы этап культурнага развiцця усходнеславянскiх народау.
Алеж аутары усiх кнiг, якiх мне удалося знайсцi, разглядаюць Сiмяона Полацкага як менавита рускага пiсьменнiка, паэта i г.д. Я не згодзен з iхняй кропкай погляду. Можна сказаць, што маю думку падцверджвае сам пiсьменнiк, якi усё жыццё лiчыу сябе беларусам i заусёды заставауся сапраудным патрыётам сваёй Радзiмы(гл.уводзiны). Я лiчу, што кожны знас, беларусау, павiнен ганарыцца такiм земляком.
Спiсак лiтаратуры:
1.) Татарский И. “Симеон Полоцкий (Его жизнь и деятельность)”
2.) Прашковiч М. ”Ciмяон Полацкi. Гiсторыя беларускай дакастрычнiцкай лiтаратуры. “
3.) Робинсон А. “Симеон Полоцкий и его книгоиздательская деятельность.”
4.) “Асветнiкi зямлi беларускай. Х-ХХст.” Энцыклапедыя.
5.) Энцыклапедыя гiсторыi Беарусi.
6.) Марцiновiч А. “Хто мы? Адкуль мы?”
7.) Лазарук М. “Гiсторыя Беларускай лiтаратуры. Гiстарычны перыяд.”