Прававая канцэпцыя М. Орыу належыць да сацыялягічнага кірунку ў заходняй юрыспрудэнцыі (хоць у ёй меліся напластаванні, якія спарадзілі ацэнкі інстытуцыяналізму ў якасці натуральна-прававой дактрыны). Разам з іншымі сацыёлагамі ён засяродзіў увагу на функцыянальным аспекце права і эфектыўнасці прававой нормы, што непазбежна прыводзіла яго да разумення права як дзеючага парадку адносін. Паводле вучэння М. Орыу, права ёсць усталяваны, ажыццёўлены «парадак рэчаў», карпаратыўны правапарадак. «Прававы парадак у дзяржаве складаецца не толькі з агульных прававых нормаў, але і прыватных прававых станаў». Крыніцай апошніх «служыць не што іншае, як праваадносіны, т. б. прававы інстытут, які з'яўляецца не чым іншым, як фактычным становішчам, ці фактычнай арганізацыяй ... набывае цалкам гэтак жа, як і агульныя нормы, юрыдычнае значэнне шляхам асвячэння або ўзаконьвання, якое выцякае з псіхалагічнага далучэння і згоды грамадзян, а таксама з прыстасавання рэчаў пад уплывам сілы інэрцыі »[7].
Вельмі істотна, што ў паняцце права М. Орыу уключаў не індывідуальныя праваадносіны, а стаўленне, узведзенае ў ступень ўсеагульнасці і ў сілу гэтага стае нарматыўным прававым інстытутам, мадэллю канкрэтных праваадносін. Такім чынам, ён дапускаў два спосабу адукацыі прававых нормаў: вертыкальны (інстытуцыяналізацыі ўладных імператываў) і гарызантальны, калі «норма павольна вызначаецца шляхам працяглага спакойнага існавання, т. б. па сутнасці становіцца звычаем» (інстытуцыяналізацыі фактычных адносін). Які б ні быў шлях «легалізацыі» нормы, яна павінна быць аб'ектывавана ў якасці інстытута, элемента аб'ектыўнага правапарадку. Аналіз нарматыўнага і сацыялагічнага аспектаў права закліканы быў зняць у адзінай анталогіі інстытуцыйнага правапарадку проціпастаўленне нормы і праваадносінаў. Пры гэтым паняцце інстытута ў метадалагічным плане служыла абгрунтаванню ўнутранага адзінства усталяванагаў таварыстве "шматслаёвай» прававой сістэмы, а таксама перадумовай цалкам арыгінальнага вырашэння пытання аб суадносінах прыватнага, асаблівага і ўсеагульнага дачыненні да права. Тым самым дактрына М. Орыу была зарыентавана на тое, каб прадставіць права як сістэму інстытутаў, у якой аб'ектываваны інтарэсы ўсіх членаў грамадства.
У праве, паказваў М. Орыу, неабходна адрозніваць форму і матэрыю. Форму ўтвараюць юрыдычныя нормы і акты, матэрыяй жа з'яўляецца ўтрыманне нормаў, «якое па сутнасці зводзіцца да свабоды чалавека, абумоўленай сацыяльным парадкам і справядлівасцю» [8].
Зразуметае ў якасці адзінства спарадкаванага і аксіялагічных, стану іх ўзаемапранікнення, права ёсьць вобраз дзеянняў, які рэалізуе адначасова і сацыяльны парадак, і справядлівасць. Будучы інструментам парадку і каштоўнаснай меркай, яно злучае іх у непарыўнае цэлае і выступае як мастацтва, для вызначэння якога цалкам дастасоўная ульпіянаўская формула: права сутнасць ars boni et aequi і адначасова ars stabilis et securis.
У адрозненне ад прадстаўнікоў натуральна-прававых канцэпцый XVII-XVIII стст. М. Орыу далёкі ад таго, каб разглядаць сукупнасць прадпісанняў справядлівасці ў якасці натуральнага права, у адпаведнасць з якім неабходна прывесці станоўчае заканадаўства. Сама вера ў натуральнае права, лічыў ён, ёсць гістарычны факт; яна звязаная з дэмакратычнымі перыядамі ў гісторыі чалавецтва і дасягае апагею ў новы час. Менавіта таму з пазіцый сучаснай рэчаіснасці на думку М. Орыу, натуральнае права ўжо рэалізавана, па-першае, у класічным рымскім праве, «пісаным розуме юрыспрудэнцыі», і, па-другое, у сучасным «агульным праве», якое бярэ пачатак у сацыяльнай прыродзе чалавека і папярэднім у супрацьлеглай праву дысцыпліне, дзяржаве.
Агульны кантэкст тэорыі М. Орыу не пакідае сумненняў у тым, што пад натуральным правам ён разумеў у канчатковым рахунку сукупнасць заснаваных на прыватнай уласнасці інстытутаў, якія апраўданыя ўжо самім фактам свайго тысячагадовага існавання. "Падобныя юрыдычныя інстытуты рымлян і сучаснага агульнага права, - пісаў ён, - маюць самыя вялікія шанцы ўтрымліваць натуральнае права [9]. Па перакананні вучонага, толькі канцэпцыя «рэалізаванага натуральнага права» здольная супрацьстаяць камуністычным паданням аб справядлівасці. Падобныя ўстаноўкі ў значнай ступені вызначылі, і стаўленне М. Орыу, ды атрымалі шырокае распаўсюджванне ў заходнім правазнаўстве пачатку стагоддзя натуральна-прававому эвалюцыянізму, які, па яго словах, ніяк і нічым не гарантаваны ад таго, што зменянае натуральнае права будзе напаўняцца камуністычным зместам. Натуральнае права, лічыў ён, «нязменна як у прынцыпах дэмакратычнага сацыяльнага парадку, так і прынцыпах справядлівасці»[9].
Метадалагічныя прынцыпы натуральна-прававых дактрын, і ў прыватнасці прынцып дуалізму ў праве, былі выкарыстаны М. Орыу перш за ўсё для абгрунтавання ідэі прававой дзяржавы, а таксама для тлумачэння законнасці як упадпарадкавання розных нарматыўных сістэм. Законнасць прадугледжвае раўнавагу паміж правам, якое робіцца палітычным, і прававой сістэмай, заснаванай на «ўстаноўленым правапарадку». Канфлікт жа, супярэчнасць паміж імі як раз і характарызуе стан беззаконня. У супрацьлегласць натуральна-прававых апеляцыях да ідэальнай сістэмы каштоўнасцяў («прымушаць уладу да захавання ідэальнага права было б бескарыснай працай») ён падкрэсліваў злучанасць ўлады правам, выражаным у канкрэтных інстытутах. Паняцце ўстаноўленага права, аб'ектыўнага інстытуцыйнага правапарадку, нарэшце, канцэпцыя «рэалізаванага натуральнага права» - усё гэта сведчыла аб тым, што М. Орыу распрацоўваў круг ідэй, названых В.А. Туманавым анталагічным аналагам натуральна-прававых дактрын [11].
Падкрэсліваючы аб'ектыўны характар інстытутаў, М. Орыу тым не менш ніколі не адмаўляў валявым характарыстыкам права. Наадварот, цяжкасць, на яго думку, заключаецца ў разуменні таго, «што ўсталяванае і існуючае з даўніх часоў права не перастае быць выразам волі нацыі» [12]. Спецыфіка прававой тэорыі М. Орыу ў тым, што пры вырашэнні пытання аб нарматыўнай прыродзе права, яна абапіралася на паняцце інстытута - дзеючага комплексу упарадкаваных адносін, які выступае як адзінства аб'ектыўнага (фактычнага) і суб'ектыўнага (валявога, псіхалагічнага). Рэальнасць права - ў аб'ектыўнасці нарматыўных інстытутаў, якія ў сілу іх працяглага існавання ўтрымліваюць прынцыпы справядлівасці. Інстытут, такім чынам, абсталяваны тут складаным - па крайняй меры, патройным, нарматыўных патэнцыялам: ён ёсць доўгае існаванне плюс арганізацыя ўлады, плюс кансэнсус.
М. Орыу ўшчыльную падышоў да распрацоўкі паняццяў нарматыўнага існавання і нарматыўнага факту. Менавіта з гэтымі, параўнальна новымі для заходняй юрыспрудэнцыі катэгорыямі было звязана наступнае развіццё інстытуцыяналізму. Вядучыя тэарэтыкі права Францыі неаднаразова адзначалі, што М. Орыу належыць прыярытэт у пастаноўцы праблем анталогіі ў праве. Абстрактнаму нарматывізму М. Орыу «супрацьпаставіў анталагічны пункт гледжання пэўнага юрыдычнага быцця, яшчэ больш аб'ектыўнага, чым сама норма» [12]. Канцэпцыі М. Орыу і Е. Эрліха - вышэйшыя кропкі ў зразуменні сацыяльнай прыроды права. Прычым, М. Орыу належыць асаблівае месца ў сацыялагічнай юрыспрудэнцыі: "Ён, як ніхто іншых з юрыстаў, аб'яднаў неабходныя пасылкі для стварэння цэласнай тэорыі сацыяльнага права ...»[10].
3. Працяг тэмы інстытутаў
Працяг тэмы інстытутаў і інстытуцыяналізму працягваліся і іншымі даследчыкамі. Найбольш поўна прававая тэорыя інстытуцыяналізму выкладзена ў працах «Тэорыя інстытута. Нарысы юрыдычнай анталогіі »і« Філасофія інстытута »Ж. Ренара (1876-1943). Услед за М. Орыу ён зыходзіў з таго, што індывіды не з'яўляюцца адзінымі суб'ектамі сацыяльных адносін. “Французская канстытуцыя 1875 г., наракаў Ж. Ренар, не ведае ні палітычных партый, ні прафесійных аб'яднанняў, ні якіх-небудзь іншых арганізацый. Ёй вядомыя толькі асобы: выбаршчыкі, дэпутаты, сенатары, міністры і да т.п. Настаў час адмовіцца ад палітычных і прававых уяўленняў, заснаваных на ідэале «homoeconomicusetjuridicus». Акрамя індывідаў у грамадстве ўзаемадзейнічае незлічонае мноства сацыяльных інстытутаў - камерцыйныя асацыяцыі, сям'я, прафсаюзы, партыі, рознага роду карпарацыі, дзяржава, царква і да т.п. Усім інстытутах незалежна ад іх функцыянальных асаблівасцяў і месца, займанага ў грамадстве, ўласцівыя наступныя асноўныя прыкметы: наяўнасць арганізуючай ідэі, уладнасць і нарматыўна-прававы характар. І хоць у рамках любой сацыяльнай арганізацыі дзейнічаюць тыя ж канкрэтныя індывіды, інстытут у сілу названых якасцяў пераўзыходзіць па працягласці існавання сацыяльны час жыццядзейнасці яго членаў і таму становіцца аб'ектыўнай, незалежнай ад «суб'ектыўных капрызаў» сістэмай.
Як і публічныя ўлады, асобныя асобы ператвараюць свае ідэі ў нормы: маё завяшчанне, наш дагавор ўсталёўваюць некаторыя правілы. Аднак завяшчанне, дагавор або любое іншае праява волі могуць не толькі ўсталёўваць нормы, але і ператвараць іх у “акты-падставы” і тым самым спараджаць пры пэўных умовах новы суб'ект права. Гэты суб'ект ёсць не што іншае, як ідэя, аддзеленая ад канкрэтнай асобы-стваральніка і інтэграваная ў тых сродках і спосабах, якія здольныя падоўжыць і замацаваць яе пастаянную рэалізацыю і развіццё. Менавіта такую ідэю ў юрыдычнай жыцці грамадства я і называю інстытутам »[13].
Падобна М. Ориу, Ж. Ренар лічыў інстытуты юрыдычнымі арганізацыямі, якія валодаюць унутраным уладна упарадкаваным жыццём, аўтаномнай аўтарытарнай структурай. Ўзаемадзеючыяў інстытутах індывіды аб'ядноўваюцца вакол улады, мэтай якой з'яўляецца "заступніцтва і кіраўніцтва рухам па рэалізацыі спецыфічных інтарэсаў калектыву». Паміж асобнымі асобамі, калектывам і ўладай арганізацыі з прычыны адзінства мэты з неабходнасцю ўзнікаюць арганічныя салідарныя сувязі, якія становяцца нормай існавання дадзенага аб'яднання. Вось чаму тэорыя інстытута, паказваў Ж. Ренар, - па перавазе нарыс юрыдычнай анталогіі. Яна мае на мэце ўсталяваць стану суб'екта нораву, прымаючы пад увагу яго быццё (etre) і класіфікуя інстытуты па іх нарматыўнай моцы. «У грамадстве існуе столькі юрыдычных сістэм, колькі існуе інстытутаў ...» Як юрыдычныя сістэмы, інстытуты ўяўляюць процівагу, фармуюцца для абмежавання правоў дзяржавы і стрымлівання яго інтэрвенцыянісцкай палітыкі.