Әрине,билік бөлу принципін барлық билік тармақтарының тәжірибесін байыту есебінен жетілдіруге болады.Судьялардың жұмысы принциптерін арнайы атау ол билік тармақтарының бірі болгандығы үшін ғана емес,сондай-ақ құқықтық мемлекеттікте азаматтардың құқын,бостандығын және занды мүдделерін қорғауда айрықша мәнге ие болатындығымен де маңызды.
Конституция нормаларын талдау онда көрсетілген,бірақ принцип ретінде бейнеленбеген құқықтық идеялардын ерекше тобын даралауға негіз жасайды.Сөз жоқ,олардын да манызы зор.Тікелей атап көрсетілмегендіктен оларды екінші кезекте қоюдын жөні бола қояр ма екен.Конституциянын талдау негізінде қалыптасқан осы принциптердін өзі осыған куә емес пе.
Оған Қазақстан Республикасының үстемд ігі принципі жатады.
Қазақстан Республикасының Коституциясында Конституцияның үстемдігі принципі Ресей Федерациясы, занддр туршде кабылдай-тыны жазылган. тур!нде Республикалык референдуммен енгізіп мумкін\ api карай бойынша жалтасып кетед.
Конституциянын тікелей колданылуы онын жогары зандык куші манызды болып болып табылады. Конституциянын тікелей колданылуы онын: I) құқықшығармашылығына; 2) институттык кайта күрылуга; 3) азаматтардың, олардың кұкыктары мен бостандыктарын желей жүзеге асыруына; 4) адамдардын моральдык-кукыктык омір салтыка ыкпал етуш білдіреді.
Конституция ic жүзінде кұкык ұғымын береди. Ол кандай зандардын кабылдануы мумкж екендігін керсетеді. Ол біркатар жоғары мемлекеттік органдардьщ нысандары кврсеттлген норма шыгармашылык еендігін белгілейді. Мемлекегтік органдардын кұрылу тәсілдерін бекіте отырып, Конституция тұракты институттык жанарудык негізін жасайды. Азамаггар Конституцияға сүйеніп, еэдерінің кұкыктары мен бостандыктарын корғай алады. Азаматтардын конституциялык нормалары әр турлі кабылданылып, әртурлі жузеге асырылуы мумкін. Бірінші шарт— ол Конституциядағы сияқты (4-баптың 2-тармағы) тікелей дараланбаған. Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында Конституцияның үcтемдік принципі әр қилы әсер етеді. Ен алдымен ол Қазақстанда конституциялық кұрылысты орнықтырудан, құқықтық мемлекет құруға ұмтылудан көрінеді. Конституцияның үстемдігін тану мемлекеттін Конституцияға, заңга бағыну идеясын білдіреді. Қазақстан Республикасының Конституциясында республика «өзін құқықтық мемлекет ретіне бекітеді» деп жазылған. Мұндай жинақы ұғым Қазақстан Рсспублнкасының aлі де құқықтық мемлекет емес екендігін, соған ұмтылатындығын, солай болуды алдына ида мақсат eтіп қойылғандығын білдіреді. Ал бұған Конституцияның үстемдігі принципінің салтанат құруымен қол жеткізуге болады.
Конституцияның үстемдігі,сондай-ақ оның басқа да принциптерімен, нормаларымен бүкіл мемлекеттік органдардың,қоғамдық бірлестіктердін,лауазымды адамдардын және дауыс бергенде Конститутуцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізіледі.Демек, конституциялық заңдар қабылдау жолымен Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізуге болмайды. Ендеше, Конституцияға өзгеістер мен толықтырулар енгізетін актіні қалай айтамыз? Президенттін «Қазақстан Республикасының Парламентті және оның депутаттарының мәртебесі туралы» жарлығы да бүкіг мәселені айқын ашып бермейді. Жарлықтын «Қазақстан Республикасы Парламенттінің актілері» атты 13 –бабында Парламентімен заң актілерін ,оның ішінде Конституциялық актілерді де,заңдар түрінде қабылдайтыны жазылған. Демек, конституциялық заң - ол заңдардың бip түpi. Аталған қағидаларды талдау арқылы өзінің заңдық күші бойынша конституциялық заңның бірінші орында тұруы тиіс деген тұжырым жасауға болады. Конституциялық заң арқылы Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізуге болмайтындықтан, актінің басқа нысанын табу керек.
Мұндай өзгерістep мен толықтырулар "түзету" қабылдау жолмен енгізу мүмкін.Мұндай нысан республикалық референдум үшінде сай келеді. Конституцияның 91-бабы шамамен төмендегідей мазмұнда өнделгені жөн. «Қазақстан Республикасы Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар түзету түрінде Республикалық референдуммен енгізілуі мүмкін», әрі қарай мәтін бойынша жалғасып кетеді.
Конституцияның тікелей қолданылуы оның жоғарғы зандық күші принципінің манызды бөлігі болып табылады.Конституцияның тікелей қолданылуы оның:
1)құқық шығармашылығына;
2)нституттық қайта құрылуға;
3)заматтардың,олардын бірлестіктерінің өз құқықтары мен бостандықтарын тікелей жүзеге асыруына;
4)адамдардын моральдық –құқықтық өмір салтына ықпал етуін білдіреді.
Конституциялық іс жүзінде құқық ұғымын береді. Ол қандай заңдардың қабылдануы мүмкін екендігін көрсетеді. Ол бір қатар жоғары мемлекеттік органдардын нысандары көрсетілген норма шығармашылық өкілеттігін белгілейді. Мемлекеттік органдардын құрылу тәсілдерін бекіте отырып, Конституция тұрақты институттық жанарудын негізін жасайды. Азаматтар Конституцияға сүйеніп,өздерінің құқықтары мен бостандықтарын қорғай алады. Азаматтардын Конституциялық нормалары әр тұрлі қабылдалынып,әт түрлі жүзеге асырылуы мүмкін. Бірінші шарт – ол Конституцияны білу.Бұл орайда жобасы әлі басталған жоқ деуге болады.Қазақстан Республикасы Президентінің 1996 жылғы cәуірдегі Конституцияның кең таныстыру туралы. тұрғандардын құқықтық білімін көтеруге жасалған алғашқы қадам. Конституцияда тура айтылмағанмен, конституциялық заңдылық принципі оның алтын арқылы іспеттес. Конституциялық зандылық іліміне айтарлыктай мән беріліп жүрген жоқ. Конституциялық заңдылық — ол барлық мемлекеттік органдардың, лауазымды адамдардың, азаматтардың және олардың бірлестіктерінің Қазақстан аумғында конституииялық нормалар мен кағидаларды мүлтіксіз сақтап, біркелкі қолдану. Конституииялық зандылық идеясы Конституцияның барлық тарауларының арқауы деуге болады, ал мемлекетттік органдардын уйымдастыру тәсілдері ,өкілеттіліктері, қоғамық бірлестіктердін қызметін ұйымдастыру туралы, азаматтардың құқықтақтары мен бостандықтары туралы айтылатын жерлерде ол мейлінше айкын көрінеді.
Айталық, Парламент өз өкілеттігі шеңберінде қызмет жүрпзуі тиic. Бұл Үкіметке де қатысты. Мұндай принцип тек Конституция нормаларын сақтау талабынан ғана көрініп қоймайды. Конституиия конституциялық заңдылықтын жүзеге асырылуын камтамасыз ететін кұралдар мен органдарды да қарастырады. Мысалы, Президент өзінің тиым салу құқығын пайдалану, Конституцияға қайшы келетін заңды Парламенке кері қайтара алады.
Парламент қабылдайтын Заңдардың Қазақстан Конституциясына сәйкестігін Президент қол қойганға дейін Конституциялық Кенес қарайды. Бұл арада проблема бар сияқты. Не Конституцияда, не Президенттің Конституцпялық Кенес туралы конституииялық заң куші бар Жарлығында Конституциялық Кеңес Парламент қабылдайтын барлық заңтарды қарауы тиіс пе деген сұраққа жауап берілмеген.
Егер Конституцияны 72-бабының 1-тармағынын 2)-тармақшасын ежіктей талдасақ. Парламент кабылдайтын барлық заңдар алдын ала Конституциялық Кекесте қаралуы тиіс. Алайда, бұл проблемаға шынайы көзқарас тұрғысынан келген жөн. Біріншіден, 72-баптың 2)-тармағының 2-тармақшасын сөзбе –сөз қабылдасақ, онда конституциялық норманын бұзылғанын байқаймыз. Конституиялық Кеңестік қарауынан өткізбей-ақ Парламент бірнеше заң кабылдады ,оған Президент қол койды. Екіншіден, құрамында жеті мүшесі бар Конституциялық Кенес заңның қай-қайсысының болсын Конституцияға сәйкестігін қарай алмайды. Үшіншіден,Сенат қабылдаған жоба заңға айналады және он күннен кешіктірілімей Президенттің қол қоюына ұсынылуы тиіс. Президент Парламент Сенаты ұсынған заңға он бес күнінің ішінде кол қояды. Демек, Президенттің заңды қарауына, шын мәнінде, он бес-ақ күн берілген. Заңнын констнтуииялығы туралы мәселені қарау үшін Конституциялық Кеңеске бір айға дейінгі мерзім белгіленеді. Айтылғандардан, Парламент қабылдайтын барлық заңдарды Президент қол қойғанға дейін қарауға Кон-стнтуииялық Кеңестін күші жетпейді. Демек, Президент қол койғанға дейін Конституциялық Keңестің заңдардың Конституцияға сәикестігін дау туған жағдайда ғана қарайтындығын пысықтаған дұрыс.