Асноўнай прычынай адхіленняў ад нормы пры вызначэнні роду назоўніка з’яўляецца ўплыў рускай мовы, чаму спрыяе тоесная фармальная абалонка слоў: дроб, запіс, медаль, мазоль, накіп, насып, палын, перапіс, подпіс, сабака, стэп, цень, шаль, шынель, поступ, туфель, фальш, летапіс, жывапіс, рукапіс, пыл, боль у беларускай мове мужчынскага роду, у рускай – жаночага; назоўнікі гусь, бронха, кафля, макарона, табака, жырафа, камода, ‘пара, ухаба, цыкорыя у беларускай мове жаночага роду, у рускай – мужчынскага; словы настрой, яблык, капыт у беларускай мове мужчынскага роду, у рускай – ніякага. Назоўнікі – назвы маладых істот у беларускай мове адносяцца да ніякага роду: качаня, цяля, парася, у рускай – да мужчынскага: утёнок, котёнок, теленок.
Слабым месцам з’яўляецца вызначэнне роду запазычаных назоўнікаў. Пры аднясенні іншамоўных слоў да пэўнага роду пад ўвагу бярэцца значэнне слова. Да назоўнікаў мужчынскага роду адносяцца назоўнікі – назвы асоб мужчынскага полу і назвы жывых істот: спецыяльны атташэ, маленькі калібры (выключэнне: івасі і цэцэ -- жаночага роду); да назоўнікаў жаночага роду – назвы асоб жаночага полу: пажылая ледзі, эфектная пані; да назоўнікаў ніякага роду -- назвы неадушаўленных прадметаў: меню, фае, журы, інтэрв’ю. Род нескланяльных назоўнікаў – геаграфічных назваў вызначаецца па родзе агульнага назоўніка, якім можна замяніць уласнае імя: Батумі (горад), Хансю (востраў) – мужчынскі род, Чылі (дзяржава), Кіліманджара (гара) – жаночы, Антарыо (возера) – ніякі род.
Род нескланяльных складанаскарочаных назоўнікаў, як правіла, вызначаецца па апорным слове словазлучэння, з якога ўтварылася абрэвіятура: БелТА (беларускае тэлеграфнае агенцтва), СП (сумеснае прадпрыемтсва) – ніякі род; ЭВМ (электронная вылічальная машина) ААН (арганізацыя Аб’яднаных нацый) – жаночы род, СП (Саюз пісьменнікаў), РАНА (раённы аддзел народнай асветы) – мужчынскірод. Род скланяльных абрэвіятур, што заканчваюцца на зычны, вызначаецца не па сэнсе, а па структуры (нагадвае назоўнікі мужчынскага роду): ЛіМ (“Літаратура і мастацтвса”), БАМ (Байкала-Амурская магістраль) – мужчынскі род: у апошнім ЛіМе, на далёкім БАМе.
Як правіла, не выклікае пытанняў і вызначэнне ліку назоўнікаў. Слабым месцам тут выступаюць назоўнікі, што не паддаюцца лічэнню (абстрактныя, рэчыўныя, зборныя) і маюць форму толькі адзіночнага ці толькі множнага ліку, а таксама запазычаныя назоўнікі. Памылкі можна растлумачыць наступнымі прычынамі:
1. У выніку ўнутрымоўнай аналогіі ўжываюцца няправільныя формы множнага ліку тыпу каменні, калоссі, карэнні, утвораныя па аналогіі з формамі тыпу камень – камяні. Але ад зборных назоўнікаў формы множнага ліку не ўтвараюцца.
2. Пад уплывам народных гаворак нават у аўтарскую мову пранікаюць памылковыя формы множнага ліку запазычаных назоўнікаў, якія ў літаратурнай мове не маюць множнага ліку, тыпу: кіно – кіны, пальто – польты.
3. Адзначаюцца памылкі, абумоўленыя двухмоўнай сітуацыяй, у прыватнасці, разыходжаннем лікавай прыналежнасці асобных назоўнікаў у беларускай і рускай мовах: грудзі, дзверы, каноплі, крупы ў беларускай мове ўжываюцца толькі ў множным ліку, а ў рускай мове ўжываюцца або толькі ў адзіночным ліку (конопля, крупа) або ўжываюцца і ў адзіночным і множным ліках (дверь, грудь). Лексема чарніла ў беларускай мове толькі адзіночнага ліку, у рускай – множнага.
Найбольш тыповым месцам аслабленай нормы ў сістэме назоўніка з’яўляецца вызначэнне склонавых канчаткаў. Тлумачыцца гэта наяўнасцю варыянтных канчаткаў у беларускай літаратурнай мове, уплывам дыялектнай мовы і няведаннем нормы.
Так, для назоўнікаў мужчынскага роду адзіночнага ліку ў родным склоне замацаваны канчаткі -а (-я), -у (-ю) у залежнасці ад лексічнага значэння.
Канчатак -а (-я) маюць назоўнікі, што абазначаюць:
асоб, жывых істот: чалавека, брата, сябра, шчупака, а таксама назоўнікі тапелец, нябожчык, мярцвяк;
канкрэтныя прадметы: аўтобуса, агурка, медаля;
арганізацыі, прадпрыемствы, установы: саюза, завода, камітэта;
спартыўныя гульні, віду спорту, танцы: хакея, валейбола, футбола, тэніса, твіста, вальса;
населеныя пункты, геаграфічныя назвы: пасёлка, горада, Пінска;
адзінкі вымярэння, адрэзкі часу: вольта, градуса, грама, дня, тыдня;
навуковыя тэрміны: ромба, косінуса, назоўніка, дзеяслова (але: склону).
Канчатак -у (-ю) характэрны для назоўнікаў, што абазначаюць:
зборныя прадметы: бярэзніку, ельніку, пырніку, натоўпу, калектыву;
рэчывы, хімічныя злучэнні, элементы: цукру, пяску, снегу, чаю, клею, цэзію (але: хлеба, аўса);
з’явы прыроды, стыхійныя бедствы: ветру, дажджу, грому, агню;
прасторавыя паняцці: лугу, краю, шляху, усходу, небасхілу, нізу;
абстрактныя паняцці, якасці, дзеянні, стан: густу, гонару, розуму, болю;
грамадскія фармацыі, навуковыя плыні, тэорыі: капіталізму, сацыялізму, фармалізму, ідэалізму. (Раней правапіс назоўнікаў марксізм, камунізм, сацыялізм патрабаваў канчатка –а).
Але правіла гэта грувасткае і патрабуе шмат намаганняў для яго запамінання. Яшчэ больш абцяжарвае яго тая акалічнасць, што іншы раз назоўнікі могуць тлумачыцца як канкрэтныя паняцці і як сукупнасць; адпаведна ў залежнасці ад семантыкі могуць быць розныя канчаткі: апарата телефоннага і апарату ўпраўлення; трэцяга лістапада і пара лістападу.
Для правільнага выбару канчатка можна выкарыстоўваць наступнае правіла: калі назоўнік можна ўжыць з колькаснымі лічэбнікамі, то неабходна пісаць канчатак –а, -я; калі такое спалучэнне немагчыма, то пішам канчатак –у, -ю. Замест колькаснага лічэбніка можна падстаўляць і часціцу паў-. У большасці выпадкаў такая падстаноўка дапамагае правільнаму выбару канчатка, але не заўсёды.
Слабым месцам з’яўляецца таксама месны склон назоўнікаў мужчынскага роду, дзе ёсць выбар канчаткаў: -е (для назоўнікаў з цвёрдай асновай, а таксама з асновай на г, х, якія чаргуюцца з з’, с’: на стале, у саюзе, у лузе, у кажусе), -і (назоўнікі з мяккай асновай: у цяні, на пні, у маі); -ы (назоўнікі з асновай на зацвярдзелы: у шалашы, на дажджы, у гаражы. Назоўнік двор у залежнасці ад лексічнага значэння ўжываецца або з канчаткам –ы: На двары сабраліся людзі або з –э: На дварэ ветрана); - у, -ю маюць назоўнікі назоўнікі з асновай на к і на г, х, якія не чаргуюцца з з’, с’: на цвіку, у канчатку, на моху, у руху, а таксама назоўнікі, што абазначаюць асобу чалавека: студэнту, рэктару, госцю. Некаторыя назоўнікі з цвёрдай асновай, што абазначаюць асобу чалавека, часам ужываюцца і з канчаткам –е: пры сыне, аб аграноме.
Парушэнні пры выбары канчатка выклікаюцца перш за ўсё незасвоенасцю правіла: на масту, у спесе (спех), на пляцу. У асобных выпадках адзначаюцца памылкі як вынік уплыву адпаведных склонавых форм рускай мовы: у дзённіке, на лугу, на мітынге.
Сярод склонавых форм назоўнікаў жаночага роду з нулявым канчаткам схільнасцю да парушэнняў вызначаецца творны склон, дзе адбываецца падаўжэнне зычных (акрамя губных і р): соллю, ноччу, але любоўю, шыр’ю. Пад уплывам народных гаворак, рускай мовы адзначаюцца памылковыя варыянты тыпу далонью, солью, гразёю.
Склонавыя канчаткі назоўнікаў у множным ліку роднага склону вызначаюцца частым ненарматыўным выкарыстаннем, перш за ўсё таму, што правілы іх ужывання сфармуляваны не зусім дакладна, дапускаюць разнастайныя варыянты: кілаграмаў – кілаграм, разоў – раз, гадоў – год. Для беларускай мовы правільна ўжыванне назоўніка другога скланення з матэрыяльна выражаным канчаткам, за выключэннем назоўнікаў партызан, салдат. Што датычыць варыянтаў гадоў – год, то ў іх ужыванні ёсць пэўныя размежаванні: формы з нулявым канчаткам ужываюцца ў канструкцыях з колькасным лічэбнікам, з канчаткам –оў -- з прыметнікамі, назоўнікамі: пяць год і на схіле гадоў. Для назоўнікаў першага скланення маюць канчатак –аў
(-яў), калі іх аснова заканчваецца збегам зычных: тундраў, адозваў, кафедраў, і нулявы канчатак: рук, кароў, станцый.
Варыянтным з’яўляецца і ўжыванне канчаткаў назоўнікаў у творным склоне множнага ліку. Нормай лічыцца канчатак –амі (- ямі): суседзямі, палямі. Аднак для некаторых слоў дапускаюцца варыянты: каньмі – канямі, касцямі – касцьмі, грашамі – грашыма, дзвярамі – дзвярыма, грудзямі – грудзьмі, санямі – саньмі, вачамі – вачыма, плячамі – плячыма; для назоўніка людзі – толькі людзьмі. У творах мастацкай літаратуры можна сустрэць самыя разнастайныя формы.
У сістэме прыметнікавых марфалагічных норм слабым месцам з’яўляецца засваенне форм вышэйшай ступені параўнання. У беларускай мове яны ўтвараюцца ад якасных прыметнікаў пры дапамозе суфіксаў –эйш-, -ейш-; ад некаторых – пры дапамозе суфікса –ш-: горшы, лепшы. Суфіксы на –ей, -эй не характэрны для беларускай мовы і ўжываюцца пераважна ў творах мастацкай літаратуры: прыгажэй, карацей.
Іншы раз выкарыстанне форм на –эй, -ей звязана з блытанінай форм кампаратыва ў прыметнікаў і прыслоўяў, асабліва ў перакладах з рускай мовы, паколькі ў рускай мове гэтыя формы падобныя: он стоит выше (наречие), он выше его (прилаг.).
Гэтак жа сама ўтвараюцца формы ступеней параўнання ад прыметнікаў стары, малады: старэйшы за, маладзейшы за. Ад кампаратываў неабходна адрозніваць прыметнікі малодшы, старшы ў тэрміналагічных спалучэннях: старшы лейтэнант, малодшы сержант, а таксама ж гэтыя прыметнікі ў значэнні 'больш позні паводле часу свайго з'яўлення' (малодшы брат, сястра), якія не маюць значэння вышэйшай ступені параўнання.
Неабходна адзначыць, што не ад усіх якасных прыметнікаў могуць утварацца простыя формы вышэйшай ступені параўнання. Гэта прыметнікі, якія абазначаюць стан чалавека (жывы, дарослы, Нямы), колер прадметаў праз адносіны да іншых прадметаў (бэзавы, вішнёвы, ліловы), масць жывёл (вараны, гняды), знешнюю фізічную прымету чалавека (барадаты, вусаты), прыметнікі з суфіксамі -ав-, -іст-, -аўн-, -к- (перадавы, шурпаты, сакаўны, ліпкі), якія першапачаткова былі адноснымі, складаныя прыметнікі.