Iс-қимыл стратегиясы
Мынадай шаралар кешенiн iске асыру арқылы өңiрлердiң бәсекеге қабiлеттiлiкке мамандануын қалыптастыру:
ұлттық, өңiрлiк және әлемдiк экономикалық жүйеде ел өңiрлерi мен тiрек қалаларының ұстанымдану (мамандану) бағыттарын айқындау үшiн маркетингтiк зерттеулер жүргiзу;
облыстардың және тiрек қалалардың жүргiзiлген маркетингтiк зерттеулер негiзiнде өздерiнiң ұлттық, өңiрлiк және әлемдiк нарықтардағы ұстанымдану бағыттарын айқындайтын бәсекелiк даму стратегиясын (бәсекелiк стратегияларды) әзiрлеуi. Өңiрлердiң даму стратегиясын әзiрлеудiң негiзiнде мынадай әдiснама жатуға тиiс:
өңiрлер ұстанымдануының геоэкономикалық ауқымы;
бiрiншi кезекте өз мүмкiндiктерiн бағдарға алу (өзiн-өзi ұйымдастыру мен iшкi ресурстарды жұмылдыру);
өңiрлердiң өндiрiстiң дәстүрлi факторларын тиiмдi пайдалануға ғана емес, инновациялық әлеует, бiлiктi жұмыс күшi, қазiргi заманғы инфрақұрылым және институционалдық орта сияқты мамандандырылған факторларды дамытуға да бағдарлануы;
салалық және аумақтық кооперациялау әлеуетiн сату;
қолайлы бизнес-ахуал жасау және экономикалық субъектiлердiң кең аясын жалпы экономикалық даму процесiне тарту.
Мемлекеттiк органдар, жеке меншiк кәсiпорындар, бизнес-қауымдастықтар, ҒЗИ мен басқа да мүдделi құрылымдар өкiлдерiнiң қатысуымен өңiрлiк стратегияларды қалыптастыру мен iске асыруда мемлекет пен бизнестiң серiктестiгiн қамтамасыз ететiн тетiк ретiнде облыс әкiмдерiнiң жанынан консультативтiк-кеңесшi органдар ретiнде Бәсекеге қабiлеттiлiк жөнiндегi кеңестер құру.
Мыналарға ие болатын бос орындарға:
өңiр (немесе бiрнеше жақын орналасқан өңiрлер) әлеуеттi бәсекелiк артықшылықтарға ие болатын бос орындарға шығу үшiн шағын және орта компаниялардың, сондай-ақ басқа да мүдделi ұйымдардың күш-жiгерiн бiрiктiру есебiнен;
iрi тiгiнен кiрiктiрiлген компаниялар әрекет ететiн өңiрлерде (негiзiнен мұнай-газ және тау-кен металлургия салаларында) - өңiрдiң iрi компанияларының талаптарына сай келетiн тауарлар мен қызмет көрсетулер жеткiзу жөнiндегi тапсырыстарды алу мен орындау үшiн шағын және орта компаниялардың күш-жiгерiн бiрiктiру есебiнен кластерлiк бастамаларды iске асыру.
Кластерлiк зерттеулер нәтижелерi бойынша туризм, жүк тасымалы, мұнай-газ машиналарын жасау, тоқыма өнеркәсiбi, тамақ өнеркәсiбi, металлургия және құрылыс материалдарының өндiрiсi сияқты салалар мен кiшi салаларда кластерлер қалыптастыру перспективалы болып айқындалған (14-қосымша).
Ұзақ мерзiмдi перспективада басқа да салалар мен кiшi салаларда да кластерлердi дамыту көзделiп отыр, ол үшiн айқындау үшiн кластерлiк бастамаларды неғұрлым егжей-тегжейлi зерттеу қажет болады.
Кластерлер екi жолмен құрылады: кенеттен (тiкелей мемлекеттiк қолдаусыз) және мемлекеттiң бастамасы бойынша - "синтетикалық" кластерлер. "Синтетикалық" кластерлерде компаниялар да, мемлекет немесе донорлық компаниялар да көшбасшы бола алады.
Құрылатын кластерлер мынадай сипаттамаларға жауап беруге тиiс: бәсекелiк ортаның болуы және сонымен бiр уақытта кластерлерге қатысушылар арасындағы кооперациялау, географиялық шоғырландырылуы, бiр қызмет түрiне мамандануы (мысалы, туризм кластерi), қатысушылардың әртүрлi құрамы, ұзақ мерзiмдiлiгi және инновацияларға ашықтығы.
Кластерлердi дамытуда жеке бастама негiзгi рөл атқаратын болады.
Кластерлiк бастамаларды iске асырудағы мемлекеттiк органдардың, ең алдымен, жергiлiктi атқарушы органдардың рөлi жәрдем көрсетуде немесе мынадай жағдайлар жасауда болады:
жеке меншiк сектор тарапынан бастама болмаған жағдайда "синтетикалық" кластердi дамытуға бастамашылық ету (маркетингтiк зерттеулер жүргiзу, кластердiң әлеуеттi қатысушылары арасында үндесу орнату және басқалар);
бастамашылық кластерлерде - кластердiң әлеуеттi қатысушылары: өндiрушiлер, жеткiзушiлер, сервистiк компаниялар, ғылыми-зерттеу институттары, жоғары оқу орындары, реттеушi органдар мен қаржы институттары арасындағы өзара iс-қимылды қамтамасыз ететiн тиiмдi үйлестiрушi тетiктер (мысалы, үйлестiру кеңестерi) құру;
кластерлiк даму үшiн қамтамасыз етушi инфрақұрылымды қалыптастыру және дамыту: өндiрiстiк және қойма үй-жайларын, кiреберiс жолдарын беру, көлiк-логистикалық тораптар, кадрлардың бiлiктiлiгiн арттыру орталықтарын қалыптастыру; инженерлiк желiлерi бар жер учаскелерiн және кластерлердi дамытуды қамтамасыз ететiн басқа да объектiлер беру;
мыналарды: кластерге қатысушыларды қажеттi ақпаратпен (нарық, заңнамалық база, перспективалық жобалар және басқалар туралы) қамтамасыз ету үшiн ақпараттық жүйе құруға және оның жұмыс iстеуiне жәрдемдесудi; конференциялар, мамандандырылған көрмелер, семинарлар, жарнамалық-тұсаукесер iс-шараларын, кластерлерге әлеуеттi қатысушылардың шет елдерге танысу сапарларын ұйымдастыруды және өткiзудi, брошюралар, каталогтар мен басқа да материалдар шығаруды көздейтiн кластерлердi дамытуды ақпараттық қамтамасыз етудi ұйымдастыру.
Басқа кәсiпорындарға (шағын және орта бизнес субъектiлерiне) мердiгер кәсiпорынның өзiнен жақсы орындай алатын бизнес-функцияларды немесе бизнес-процестердiң бөлiктерiн берудi көздейтiн iрi шетелдiк және ұлттық компаниялардың аутсорсингiн ынталандыру жөнiнде шаралар әзiрлеу және iске асыру;
Iрi шетелдiк компаниялар өз операцияларын жүргiзетiн салаларда жергiлiктi құрамдас бөлiктердi күшейту, Қазақстанда жұмыс iстейтiн шетелдiк компанияларға өнiмдер мен қызмет көрсетулердiң жекелеген түрлерiн ұсыну үшiн қазақстандық өндiрушiлер тартуды, оның iшiнде:
олардың жергiлiктi компанияларды дамытуға салатын инвестицияларының пайдалылығы үшiн жағдайлар жасай отырып, көмекшi, қызмет көрсететiн және өңдеушi салаларда шетелдiк инвесторлармен бiрлескен кәсiпорындар құру;
халықаралық сапа стандарттарын, өндiрiстi ұйымдастыру мен басқарудың озық әдiстерiн, оның iшiнде осы бөлiктегi шетелдiк компаниялардың күш-жiгерiн көтермелей отырып, енгiзу жолымен шағын және орта компаниялардың әлеуетiн арттыру;
жоғары бiлiктi кадрлар даярлау, оның iшiнде осы жұмысқа мүдделi шетелдiк инвесторларды тарта отырып даярлау;
iрi компаниялар мен жергiлiктi жеткiзушiлер арасында белсендi және тиiмдi ақпараттық алмасу үшiн жағдайлар жасау (ipi компаниялар үшiн жергiлiктi мердiгерлер туралы, iрi ұлттық және халықаралық компаниялар ұсынатын мүмкiндiктер туралы, сондай-ақ жергiлiктi мердiгерлер үшiн жергiлiктi құрамдас бөлiктер жөнiндегi талаптар туралы ақпарат) есебiнен тартуды көздейдi.
Аутсорсингтi енгiзу және өндiрiс шығынын төмендетуге мүмкiндiк беретiн және тiгiнен кiрiктiрiлген компаниялардың жанандық нарықтағы өнiмiнiң бәсекеге қабiлеттiлiгiн арттыратын жергiлiктi құрамдас бөлiктi күшейту жөнiндегi шаралар iрi компаниялар үшiн қосымша әкiмшiлiк талап емес, олардың операциялық қызметiнiң бiр бөлiгi болуға тиiс.
Жергiлiктi компаниялардың іpi шетелдiк компаниялардың технологиялық тiзбегiне қол жеткiзуi әз өнiмдерi мен қызмет көрсетулерiнiң бәсекеге қабiлеттiлiгiн арттыруға және перспективада сыртқы нарыққа да шығуға мүмкiндiк бередi. Мұндай мамандану шикiзат ресурстары сарқылғаннан кейiн де жалғаса беруi мүмкiн (бiрнеше он жыл бұрын мұнай ресурстарының сарқылуына қарамастан, мұнай өнеркәсiбiнiң орталығы болып табылатын Хьюстон қаласы үлгiсiнде).
Макроөңiрлерде қоғамдық мүдде мен табысты қызметтi үйлестiретiн 5-7 әлеуметтiк кәсiпкерлiк корпорациялар құру.
Арнайы экономикалық аймақтар (АЗА) мен индустриялық парктер (ИП) құру туралы мәселенi пысықтау:
Қазақстанда ДСҰ-ға мүше мемлекеттердiң талаптарына сәйкес келетiн АЭА жұмыс iстеуiнiң негiзгi принциптерiн көрсететiн арнайы экономикалық аймақтар құру тұжырымдамасын әзiрлеу;
АЭА мен ИП құру мәселелерiн қозғайтын нормативтiк құқықтық базаны өзгерту жөнiнде ұсыныстар дайындау;
жергiлiктi атқарушы органдардың ұсыныстары негiзiнде АЭА мен ИП жұмыс iстеуiнiң әлеуеттi экономикалық пайдасын назарға ала отырып, жекелеген АЭА мен ИП құру орындылығы мәселелерiн қарау;
АЭА мен ИП-нiң өңiрлердiң экономикалық қызметiне тығыз кiрiгуiн қамтамасыз ету тетiктерiн әзiрлеу.