Осы негiзде ел өңiрлерiнiң бәсекеге қабiлеттiлiкке мамандануы қалыптастырылуға және елдi аумақтық-экономикалық ұйымдастырудың тиiмдi моделi құрылуға, кәсiпкерлiк жандандырылуға тиiс.
Жоғарыда баяндалғанды ескере отырып, елдiң бәсекелiк артықшылықтарын қалыптастыру және дамыту ел мен оның жекелеген аумақтарының:
әлемдiк нарықта:
минералдық шикiзаттың, астық өнiмдерi мен олардың өңделген өнiмдерiнiң iрi өндiрушiсi әрi жеткiзушiсi;
Еуропа, Азия - Тынық мұхиты және Оңтүстiк Азия экономикалық жүйелерi өзара iс-қимылының трансконтиненталдық экономикалық көпiрi ретiнде.
өңiрлiк нарықта:
өңiрлiк нарыққа өнеркәсiп және ауыл шаруашылығы өнiмдерiнiң iрi жеткiзушiсi;
өңiрдiң қазiргi заманғы сервис орталығы;
өңiр инновацияларының орталығы ретiнде табысты ұстанымдануына бағытталатын болады.
Қазақстанның әлемдiк нарықта ұстанымдану бағыттары
Қазақстан - минералдық-шикiзаттың, астық өнімдерi мен олардың өңделген өнімдерiнiң iрi өндiрушiсi әрi жеткiзушiсi ретiнде
Өнiмнiң көмiрсутек шикiзаты, уран, металлургия өнiмдерi және бидай сияқты түрлерi бойынша Қазақстанның әлемдiк нарықта жақсы ұстанымы бар. Перспективада өнiмдердiң бұл түрлерi Қазақстан әлемдiк нарықта бәсекелесе алатын негiзгi тауарлар болып қала бередi.
Осы салалардың өнiмдерiн, ең алдымен, минералды шикiзатты экспорттаудан түсетiн кiрiс экономиканың басқа салаларын дамыту және ел мен оның өңiрлерiнiң әлемдiк экономикалық жүйеге кiрiгу факторына айналуға тиiс.
Ұстанымданудың осы бағыты шеңберiндегi негiзгi мiндеттерi өндiрiстiң алдыңғы қатарлы технологияларын енгiзу және жаңа әлемдiк нарықтарға шығу есебiнен сыртқы нарықтардағы қазiргi ұстанымдарды күшейту және сапалы минералды шикiзатты, металлургия мен бидай өнiмдерiн iрi әлемдiк жеткiзушiлердiң қатарына кiру болады.
Қазақстан - Еуропа, Азия - Тынық мұхиты және Оңтүстiк Азия экономикалық жүйелерi өзара iс-қимылының трансконтиненталдық экономикалық көпiрi ретiнде
Елдiң екi континенттiң (Еуропа мен Азияның) қиылысында қолайлы географиялық орналасуы және оның көлiк-коммуникация дәлiздерiнiң халықаралық дәлiздердiң құрамына қосылғандығы жүк транзитiнен ғана емес, перспективада еуразиялық кеңiстiкте қалыптастырылатын сауда-экономикалық кiрiгулер процесiне қатысуынан да түсетiн пайданы пайдалану мүмкiндiгiн алдын ала айқындап бередi.
Басты мiндет Батыс пен Шығыс (Еуропа мен Азия) арасындағы кеңiстiкте ресурстардың құйылу процестерiн технологияландыру (логистикалық тораптар, дистрибуцияның осы заманғы арналары) болып табылады.
Қазақстанның өңiрлiк нарықта ұстанымдану бағыттары
Бұл бағыттағы iс-қимыл экономикалық белсендiлiктiң өсуiн, елдiң, ең алдымен, шикiзат ресурстарын пайдаланумен байланысы жоқ өңiрлерiнiң жаңа бәсекеге қабiлеттi мамандықтарын қалыптастыруды және құлдырау сатысында тұрған индустриялық аудандарды конверсиялауды қамтамасыз eтуге тиiс.
Қазақстан - өнеркәсiп және ауыл шаруашылығы өнiмдерiн жеткiзушi ретiнде
Өзiнiң минералдық-шикiзат және аграрлық әлеуетiн, шетелдiк инвестициялар мен технологияларды басып оза тартудағы артықшылықтарын пайдалана отырып, Қазақстанның орта және жоғары технологиялы өнеркәсiптiк, сондай-ақ ауыл шаруашылығы өнiмдерiн өңiр елдерiне iрi жеткiзушiлердiң бiрiне айналу мүмкiндiгi бар.
Жоғары бәсекелестiкке байланысты аталған өнiмдер түрлерiмен әлемдiк нарыққа шығу проблема болып табылады, сондықтан қаралып отырған кезеңде назарды өңiрлiк нарыққа шоғырландыру мақсатқа сай келедi.
Ұстанымданудың осы бағыты шеңберiндегi негiзгi мiндеттер мыналар болады:
өңiрлiк нарықта бәсекеге қабiлеттiлiк әлеуетi бар салаларды, оның iшiнде кластерлiк ұстанымды (тамақ өнеркәсiбi мен құрылыс материалдары өндiрiсi, металлургия мен машина жасау және басқалары) пайдалана отырып дамыту;
технологиялық трансферт аймақтарын, жетекшi шетелдiк компаниялардың процессинг орталықтарын құру және дамыту, мысалы, "LG", "Philip Morris", "Knauf" компанияларының Қазақстанда қазiрдiң өзiнде жұмыс iстеп жатқан филиалдары сияқты "жаһандық брэндтердi" тарту;
экспортталатын өнiм номенклатурасын ұлғайту, қазақстандық брэндтердi алға жылжыта отырып, сыртқы нарықтарда маркетингiлiк қызметтi жандандыру.
Қазақстан - қазiргi заманғы сервис орталығы ретiнде
Бүгiнгi әлемде қызмет көрсетулердiң дамығандығы сондай, ол экономика жай-күйiнiң индикаторы болып отыр. Құрлықтың ортасына орналасқан Қазақстан үшiн қазiргi заманғы қызмет көрсетулер саласын дамыту өңiрде сәттi ұстанымдану мүмкiндiктерiнiң бiрi болып табылады. Қолда бар әлеуеттi пайдалана отырып, Қазақстан өңiрдiң халықаралық стандарттарға жауап беретiн қызмет көрсетулердiң кең ауқымын ұсыну бойынша дамыған сервис орталығына айналуға тиiс.
Өңiрдiң сервис орталығы ретiнде Қазақстан өзiн мыналар ретiнде көрсететiн болады:
өңiрлiк дистрибуция орталығы, бұл елде Орталық Азия нарығына бағдарланған және әлемдiк тауар өндiрушiлерге өз өнiмдерiн өңiрде өткiзу үшiн қолайлы жағдай жасайтын iрi сауда-логистика тораптарын құруды көздейдi;
транзиттiк-логистикалық орталық, бұл елде Еуропа мен Азия арасында жүк және жолаушылар транзитi үшiн қолайлы әрi пайдалы жағдайлар жасауды, бүкiл Орталық Азия өңiрiнiң тұтынушыларына қызмет көрсетуге бағдарланған көлiктiк-логистикалық тораптар құруды бiлдiредi;
өңiрлiк қаржы орталығы - таяу жатқан елдерге қызмет көрсететiн халықаралық сыныптағы қаржылық қызмет көрсетулер орталығын құру;
ақпараттық-коммуникациялық орталық - түрлi ақпараттық және мультимедиялық қызмет көрсетулер, оның iшiнде спутниктерден алынатын спутниктiк байланыс және ақпарат арналарын ұсыну;
туристiк орталық - туризмдi дамыту және елдi Жiбек жолындағы тарихы мен мәдениетi бай дамыған әрi тартымды туристiк орталыққа айналдыру;
бiлiм беру орталығы - оқу ақысының қолайлы деңгейi кезiнде өңiр елдерiнiң жастарына батыстық стандарттарға сәйкес сапалы бiлiм беру;
медициналық орталық - өңiр елдерiнiң азаматтарына жоғары мамандандырылған медициналық көмек көрсету, медицина кадрларын даярлауды және қайта даярлауды жүргiзу.
Қазақстан - өңiрдiң инновациялық орталығы ретiнде
Инновациялар және бiлiмдер экономикасы осы заманғы әлемдiк экономиканың негiзiне айналып келедi, сондықтан, әлемдiк дамудан қалыс қалмау үшiн Қазақстан алдыңғы қатарлы технологиялық әзiрлемелердi ел iшiне табысты енгiзу және сыртқы нарықтарға жылжыту үшiн инновациялардың дамыған өңiрлiк орталығына айналуға тиiс.
Қазақстанның мынадай салаларда инновациялық әзiрлемелердi әзiрлеуге және сыртқы нарықтарға жылжытуға мүмкiндiгi бар:
өнеркәсiптiк әзiрлемелер, минералдық шикiзатты кешендi пайдалану және қайта өңдеу технологиялары;
ауыл шаруашылығы саласындағы әзiрлемелер;
химиялық және биологиялық технологиялар;
экология және энергияның баламалы көздерi саласындағы әзiрлемелер;
медициналық әзiрлемелер;
ядролық технологиялар;
ақпараттық және телекоммуникациялық технологиялар;
ғарыштық зерттеулер;
әскери-өнеркәсiптiк технологиялар.
Ұстанымданудың осы бағыты шеңберiндегi негiзгi мiндет бұрын елден кетiп қалған ғалымдар мен әзiрлеушiлердi, сондай-ақ көршiлес елдерден мамандарды тарта отырып, бiлiм беру-инновациялық, бизнес-технологиялық және қолдаушы кешендердi бiрiктiретiн өңiрлiк инновациялық жүйелердi (ӨИЖ) құру болады.
Елдiң ұстанымдануының жоғарыда аталған бағыттары экономикалық әлеуеттi және халықты таратып орналастыруды кеңiстiктiк ұйымдастыруды қалыптастыру үшiн негiзге айналады, екiншi жағынан, тиiмдi кеңiстiктiк даму әлемдiк нарықта елдiң бәсекеге қабiлеттiлiкке мамандануға қол жеткiзуiнiң аса маңызды құралына айналады.
Iс-қимыл стратегиясы
Экономикалық әлеуеттi және халықты таратып орналастыруды одан әрi кеңiстiктiк ұйымдастыра отырып, өңiрлiк және әлемдiк экономикада ел ұстанымдануының жаңа қағидаттарының өзара байланысын қамтамасыз ету (3.2-бөлiм);
Ел мен өңiрлердiң бәсекеге қабiлеттiлiкке мамандануының қалыптасуына, орнықты аумақтық дамуға ықпал ететiн факторларды дамыту мақсатында:
елдiң ресурстық (жер, су, минералдық-шикiзат, рекреациялық) әлеуетiн ұтымды пайдалану (3.3.1-бөлiм);
бизнестi аумақтық-экономикалық ұйымдастырудың және жүргiзудiң қазiргi заманғы модельдерiн енгiзу (3.3.2-бөлiм);
экономикалық қызметтi және адами капиталды дамытуды қамтамасыз ететiн инфрақұрылымды (көлiк-коммуникациялық, тыныс-тiршiлiктi қамтамасыз етушi, әлеуметтiк, рекреациялық және басқалары) инфрақұрылымды дамыту жөнiндегi шараларды iске асыру көзделедi (3.3.3-бөлiм).
Елдiң тұтастай ұстанымдануының перспективалы мiндеттерi тұтастай алғанда елдiң бәсекелiк артықшылықтарын қамтамасыз ету жөнiндегi шаралар кешенiн тұжырымдауды және iске асыруды талап етедi.
Дамыған елдердiң тәжiрибесi бәсекелiк артықшылықтар арзан жұмыс күшiнiң және табиғи ресурстардың болуы есебiнен ғана емес, сондай-ақ ұлттық деңгейде өнiмдiлiктi арттыру есебiнен де болатынын көрсетiп отыр.
Сондықтан, осы Стратегияда, орта мерзiмдi мемлекеттiк және салалық бағдарламаларда көзделетiн шаралардан басқа, жоғары бiлiктi жұмыс күшi, алдыңғы қатарлы технологиялар, инновациялық әлеует сияқты мамандандырылған факторларды дамыту есебiнен, сондай-ақ қолайлы iскерлiк және инвестициялық ахуал, инновацияларды ынталандыру үшiн жағдайлар жасау, өндiрiс технологияларын жетiлдiру және өнiм сапасын арттыру есебiнен еңбек өнiмдiлiгi мен капиталдың өсуiн қамтамасыз етуге бағытталған шаралар iске асырылатын болады.