3.2.2. Басқа басым аумақтарды дамыту
3.2.2.1. Шекара маңындағы аумақтарды дамыту
Негiзгі мiндет. Халықаралық экономикалық ынтымақтастықтың аса маңызды аймақтары ретiнде шекара маңындағы аумақтарды жайластыру.
Iс-қимыл стратегиясы
Шекара маңындағы аумақтарды дамыту тұжырымдамасын және Шекара маңындағы аса маңызды елдi мекендердiң экономикалық әлеуетiн және қамтамасыз етушi инфрақұрылымын дамыту жөнiндегi iс-шаралар жоспарын әзiрлеу:
перспективалы елдi мекендердi - шекара маңындағы ынтымақтастықтың түйiндi нүктелерiн айқындау және оларды дамыту жөнiндегi шаралар;
оларды көршiлес мемлекеттермен бiрлесiп салу және пайдалану жөнiндегi шараларды қоса алғанда, шекара маңындағы ынтымақтастық инфрақұрылымын (шекара өткелдерiн, бақылау-өткiзу пункттерi мен кеден бекеттерiн) дамыту;
шекара маңындағы iрi мекендердiң әкiмшiлiк маңыздылығын арттыру;
Қазақстан мен Қытай шекарасында "Қорғас" үлгiсiнде шекара маңындағы ынтымақтастықтың iрi халықаралық орталықтарын салу.
Iргелес мемлекеттермен шекара маңындағы сауданы, шекараны жайластыруды, көлiктiк коммуникацияларды, энергиямен қамтамасыз етудi көздейтiн көп және екiжақты келiссөздер, ортақ ақпараттық технологиялар құру, гуманитарлық байланыстарды жандандыру негiзiнде шекара маңындағы ынтымақтастық бағыттарын қалыптастыру және нақтылау.
Шекара маңындағы аумақтарды, шекара маңындағы сауданы және iргелес мемлекеттермен ынтымақтастықты дамытуды қолдаудың өңiрлiк нысаналы бағдарламаларын әзiрлеу және iске асыру.
3.2.2.2. Ауылдық аумақтарды дамыту
Мiндеттер. Экономикалық перспективалы ауылдық аумақтарды басым дамыта отырып, елдiң аумақтық кеңiстiгiн ұтымды игеру және жайластыру.
Iс-қимыл стратегиясы
Ауылдық аумақтарды дамытудың 2004-2010 жылдарға арналған мемлекеттiк және өңiрлiк бағдарламаларын iске асыру шеңберiнде:
экономикалық қызметтi дамыту, әлеуметтiк және тыныс-тiршiлiктi қамтамасыз етушi инфрақұрылым объектiлерiн салуды, жөндеу мен қайта жаңартуды инвестициялау жөнiндегi бiрiншi кезектегi шараларды iске асыру;
ауылдық елдi мекендердiң (АЕМ) даму әлеуетiне қарамастан, алайда халық санын, негiзгi, мемлекет кепiлдiк берген қызмет көрсетулер ұсынушы әлеуметтiк және тыныс-тiршiлiктi қамтамасыз етушi инфрақұрылымды ескере отырып, оларды қамтамасыз етудiң ең төменгi деңгейлерiн әзiрлеу әрi орталық және өңiрлiк басқару деңгейлерiнiң жауапкершiлiгiн ажырата отырып, оларға кезең-кезеңiмен қол жеткiзу жөнiндегi iс-шараларды iске асыру;
АЕМ-де шаруашылық қызмет үшiн неғұрлым қолайлы жағдай жасау: өнiмдi жерлерге, қаржы ресурстарына, нарықтық ақпаратқа қолжетiмдiлiк, қайта мамандану, оның iшiнде ауыл шаруашылығы емес қызметке және басқаларына қайта даярлану мүмкiндiгi арқылы ауыл тұрғындарының жоғары және орташа даму әлеуетi бар АЕМ-ге шоғырлануын ынталандыру;
бәсекелiк (табиғи, еңбек және басқалары) артықшылықтарды пайдалану негiзiнде АЕМ-нiң өзiн-өзi дамыту процесiн ынталандыру.
Мыналарды:
экономикалық қызмет салаларын кеңейту және ауылдық жерлердi iрi қалалардың базасында қалыптастырылатын өңiрлiк кластерлерге тарта отырып, оларды индустрияландыру жөнiндегi iс-шараларды iске асыруды;
елдi мекендердiң өңiрге қарасты жүйелерiн (ЕӨЖ) дамытуды және қалыптастыруды жоспарлау шеңберiнде қалалар мен ауылдар арасындағы байланысты күшейтудi (3.2.3-бөлiм) қоса алғанда, өңiрлердiң даму стратегияларына (бәсекелi стратегияларға) қалалық және селолық даму бағдарламаларын кiрiктiру арқылы өңiрлердiң экономикалық дамуында ауылдық аумақтар әлеуетiнiң өсуiн қамтамасыз ету.
3.2.2.3. Қолайсыз аумақтардың проблемаларын шешу
Мiндеттер. Елдiң жекелеген аумақтарында өмiр сүру жағдайының айтарлықтай нашарлауына алып келген техногендiк апаттардың, өндiрiс пен өмiр сүру деңгейiнiң төтенше құлдырауының себептерiн немесе салдарларын жою.
Бүгiнде елдiң проблемалы өңiрлерiне экологиялық қолайсыз аумақтар, оның iшiнде бұрынғы әскери полигондар аумақтары, сондай-ақ күйзелiске ұшыраған шағын қалалар мен ауылдық елдi мекендер жатады.
Күйзелiске ұшыраған елдi мекендердiң жергiлiктi проблемаларын жою өндiрiстi әртараптандыру, шағын бизнестiң қалыптасуын ынталандыру, жергiлiктi инвестициялық ахуалды жақсарту әрi әлеуметтiк және инженерлiк инфрақұрылымды дамыту жолымен, оның iшiнде республикалық бюджет қаражаты есебiнен тиiстi мемлекеттiк және салалық бағдарламаларды iске асыру шеңберiнде өңiрлердiң өз күштерi арқылы қамтамасыз етiлетiн болады.
Орталық тарапынан нысаналы қолдау объектісi капиталды қажетсiнетiн iрi жобаларды iске асыру арқылы Арал, бұрынғы Семей ядролық сынақ полигоны өңiрлерiндегi ауқымды техногендiк апаттардың себептерi мен салдарларын жою болады.
Iс-қимыл стратегиясы
Арал өңiрi проблемаларын кешендi шешу жөнiндегi 2004-2006 жылдарға арналған бағдарламаны және Бұрынғы Семей ядролық сынақ полигонының проблемаларын кешендi шешу жөнiндегi 2005-2007 жылдарға арналған бағдарламаны iске асыру.
Арал өңiрi проблемаларын кешендi шешу жөнiндегi 2007-2009 жылдарға арналған бағдарламаны әзiрлеу және iске асыру.
Шағын қалаларды дамытудың өңiрлiк бағдарламаларын iске асыру.
Тиiстi мемлекеттiк және салалық бағдарламаларды iске асыру шеңберiнде қолайсыз аумақтардың елдi мекендерiнiң әлеуметтiк және тыныс-тiршiлiктi қамтамасыз етушi инфрақұрылым объектiлерiн қолдау жөнiндегi iс-шараларды iске асыру.
3.2.3. Таратып орналастыру жүйесi мен аумақтардың құрылымы
Мiндеттер. Ел халқының ұтымды орналастырылуын қамтамасыз ете отырып, тұрғындарды экономикалық перспективалы және тыныс-тiршiлiк үшiн қолайлы аумақтарға шоғырландыру есебiнен таратып орналастырудың және ел аумақтары құрылымының оңтайлы жүйесiн қалыптастыру.
Таратып орналастыру жүйесi
Дамудың стратегиялық осьтерi таратып орналастыру жүйесiнiң негiзiне айналады және таратып орналастырудың тиiстi макроаймақтарын (солтүстiк, оңтүстiк, орталық) қалыптастырады.
Урбанизация процесiнiң қарқынды кезеңiне көше отырып, халықты таратып орналастырудың осы негiзгi жолақтарына, ең алдымен тұру және шаруашылық қызмет үшiн неғұрлым қолайлы табиғи жағдайлар кешенi бар аумақтарға одан әрi шоғырландыру жалғасады.
Жаңа елдi мекендердiң құрылысы тек қана пайдалы қазбалардың жаңа кен орындарын игеруге немесе жаңадан iске қосылатын (қалыптастырылатын жергiлiктi даму осьтерiнiң бойынан) көлiк-коммуникация объектiлерiне қызмет көрсету қажеттiгiне байланысты, сондай-ақ күйзелiске ұшыраған елдi мекендердi (қалалар мен ауылдарды) қамтитын елдi мекендер жүйесiн оңтайландыру мақсатында ерекше жағдайларда жоспарланатын болады.
Таратып орналастыру жүйесiн одан әрi жетiлдiрудiң негiзгi бағыты көшбасшы қалалар мен тiрек қалалардың айналасында, оларға жақын орналасқан елдi мекендердi тұрғындардың қолайлы тыныс-тiршiлiгi үшiн қажеттi барлық жағдайлармен жеткiлiктi дәрежеде қамтамасыз етiлген таратып орналастыру жүйелерiне айналдыра отырып, агломерациялар қалыптастыру болып табылады.
Iрi экономикалық орталықтарды қалаларды басып оза дамытудың жалпы үрдiстерiмен өзара байланысты бұл қағидат ауқымды үнемдеу есебiнен тыныс-тiршiлiктi қамтамасыз етушi инфрақұрылым құруға және дамытуға арналған шығындарды оңтайландыруға мүмкiндiк бередi, бюджет шығыстарын ұтымды етедi және халыққа мемлекет қызмет көрсетулердiң сапасын арттырады, жоғары ұйымдастырылған урбанистiк өмiр сүру ортасы бар аймақтар құрады.
Сол арқылы тiрек қалалар мен олардың айналасынан қалыптастырылатын агломерациялар өз көлемiне қарамастан, халықтың, ең алдымен күйзелiске ұшыраған ауылдар мен шағын қалалардан тартылу орталықтарына айналады, бұл қолайсыз аумақтарда тұрып жатқан халық санының бiртiндеп азаюына ықпал етедi.
Ауылдық таратып орналастырудың перспективалары Қазақстан Республикасының ауылдық аумақтарын дамытудың 2004-2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасын iске асыру шеңберiнде, ең алдымен қазiргi жоғары және орташа даму әлеуетi бар ауылдардың дамуы, сондай-ақ тыныс-тiршiлiктi қолдау немесе тұрғындардың даму әлеуетi төмен ауылдардан перспективалы мекендерге көшуiн ынталандыру арқылы айқындалатын болады.
Шекара маңындағы аумақтардың ауқымдылығынан және олардың игерiлуiн сақтап қалу қажеттiгiнен шыға отырып, орта мерзiмдi кезеңде шекара маңындағы елдi мекендердiң экономикалық әлеуетiн және қамтамасыз етушi инфрақұрылымын сақтап қалу және дамыту, шекара маңындағы аудандардағы iрi мекендердiң әкiмшiлiк маңызын арттыру (бұрын таратылған аудандарды қалпына келтiру) жөнiндегi шаралар iске асырылады, бұл тұрғындардың мұндай аумақтардан кетуiн тоқтатуға, ал перспективада көршiлес мемлекеттерден: Ресей Федерациясынан, Орталық Азия өңiрiнiң мемлекеттерiнен сыртқы иммиграцияны күшейтуге тиiс.