Іс-қимыл стратегиясы
Халықтың тұруға және шаруашылық қызметке қолайлы жағдайлары бар аймақтар (11-қосымша) мен елдi мекендерге шоғырлануын ынталандыру негiзiнен экономикалық әдiстермен (орта мерзiмдi кезеңде өтемақылық негiзде арнайы көшi-қон iс-шараларын жүргiзу көзделмейдi) мынадай шаралар кешенi арқылы жүзеге асырылатын болады:
көшi-қон ағынын нысаналы реттеу: оралмандарды таратып орналастыру; елге тұрақты мекен-жайға көшу үшiн (реэмиграция) шамадан тыс әкiмшiлiк кедергiлердi алып тастау; өңiрлiк еңбек нарықтарындағы ахуалды ескере отырып, жұмыс күшi артық өңiрлерге шетелдiк жұмыс күшiн тартуды квоталау;
кейiннен жұмыс iстейтiн кадрлар тапшы нақты өңiрлерге жұмысқа орналастыру үшiн азаматтарды нысаналы оқыту (қайта оқыту) жөнiнде шаралар қабылдау;
күйзелiске ұшыраған өңiрлерден iрi қалаларға бiлiм алу көшi-қонын көтермелеу;
тұрғын үй проблемаларын шешу үшiн жағдай жасау: елдiң iрi қалаларында жалдамалы тұрғын үй нарығын дамыту, жеке тұрғын үй салу үшiн азаматтарға коммуникациялар жүргiзiлген жер учаскелерiн беру;
тыныс-тiршiлiктi қамтамасыз етушi және әлеуметтiк инфрақұрылымды дамыту мен тыныс-тiршiлiк стандарттарын тиiсiнше арттыру есебiнен халықты перспективалы елдi мекендерге тарту үшiн жалпы ынталандыру жасау, шаруашылық-кәсiпкерлiк белсендiлiк үшiн қолайлы жағдайлар жасау, өнiмдi жерге қолжетiмдiлiктi қамтамасыз ету.
Таратып орналастыру процесi ерiктiлiк, күйзелiске ұшыраған өңiрлер тұрғындарының түрлi қалалар мен елдi мекендердегi әлеуметтiк-экономикалық жағдай, еңбек және тұрғын үй нарығы мен басқалары туралы барынша хабардар болуы принциптерiне негiзделуге тиiс.
Аумақтардың құрылымы
Жоғарыда айқындалған экономикалық макроөңiрлердiң (өңiрлердiң, өңiрге қарасты өңiрлердiң) шекарасындағы аумақтарды дамытуды жоспарлау және әкiмшiлiк-шаруашылық ұстанымдарды бiр-бiрiмен байланыстыру мақсатында өңiрге қарасты, топтық және топтан тыс елдi мекендер жүйелерiн (ЕМЖ) қамтитын реттелген жүйелi ауыларалық байланысы бар макроөңiрлiк және өңiрлiк елдi мекендер жүйесiн (ЕМЖ) қалыптастыру көзделiп отыр.
ЕМЖ қалыптастыруды реттеудiң мақсаты елдi мекендердi дамытуды, ең алдымен олардың тыныс-тiршiлiгiн қамтамасыз ететiн инфрақұрылымды ұтымды қалыптастыруға бағытталған аумақаралық үйлестiру, оларды дамытудың макроөңiрлiк және ұлттық деңгейдегi мiндеттердi шешумен келiсiлуi болады.
Елдi мекендi жерлер жүйелерiнiң орталықтары тiрек елдi мекендер: экономикалық, ұйымдық-шаруашылық, әкiмшiлiк және мәдени дамуда елдi мекендердiң барлық жергiлiктi жүйелерiн бiрiктiретiн қалалар, кенттер, iрi селолар (ЕЖМ деңгейiне байланысты) болады.
Топтық өңiрге қарасты ЕМЖ-лерiн бөлу және олардың санын айқындау өлшемi оларды топтастырудың жалпы факторларымен қатар таратып орналастыру аймақтарына тиесiлiлiгiн айқындайтын орталыққа (тiрек елдi мекенге) қатысты елдi мекендердiң көлiктiк қолжетiмдiлiгiнiң (жолға жұмсалған уақыттың) көрсеткiшi болады (1-кесте).
1-кесте
Көліктік қолжетімділік бойынша таратып орналастыру
аймақтарын қалыптастыру өлшемі
| Таратып орналастыру аймақтары | ||||
| Шекарадан орталық қалаға жол жүру уақыты: | I | II | III | IV |
| қала маңындағы аймақ (минут) | 45-90 | 60-120 | 120-150 | 150-ден артық |
| белсенді ықпал ету аймағы (минут) | 60-120 | 120-150 | 150-180 | 180-нен артық |
Елдi мекендердi - ЕМЖ элементтерiн дамыту үшiн қолайлы жағдай оның таратып орналастырудың бiрiншi (қала маңындағы аймаққа дейiн 45-90 көлiктiк қолжетiмдiлiк минуты (КҚМ) және тiрек қаланың белсендi ықпал ету аймағына дейiн 60-120 КҚМ) немесе екiншi белдеуде (60-120 және 120-150 КҚМ) орналасуы болып табылады. Үшiншi белдеудегi елдi мекендерде (120-150 және 150-180 КҚМ) одан әрi даму үшiн қолайлы жағдайлары шектеулi.
Iс-қимыл стратегиясы
Халықты таратып орналастыруды тиiмдi аумақтық ұйымдастыру және оны кейiннен экономикалық кеңiстiктi қалыптастырумен, оның iшiнде республикалық, өңiраралық, облыстық және аудандық маңызы бар қамсыздандырушы инфрақұрылымды дамытудың шоғырландырылған схемаларын iске асырумен өзара байланыстыру мақсатында сәулет-қала құрылысын жоспарлау практикасы жетiлдiрiлетiн болады.
Шаруашылық жоспарлаудан аудандық жоспарлауға және елдi мекендердiң бас жоспарларын одан әрi әзiрлеуге әдiснамалық көшудi қамтамасыз ету, сондай-ақ аумақтардың осы заманғы жай-күйiне сәйкес келетiн картографиялық негiз құру көзделген жалпы жоспарлау процесiне жаңа саты - өңiрлiк таратып орналастыру жүйелерiн қала құрылысы тұрғысынан талдау енгiзiлетiн болады.
Облыстардың, Астана және Алматы қалаларының даму стратегияларына (бәсекелi стратегияға) сәйкес Қазақстан Республикасын кеңiстiктiк дамытудың және оның халқын таратып орналастырудың болжамды схемасымен өзара байланысты кеңiстiктiк дамудың және таратып орналастырудың перспективалы схемалары әзiрленедi.
3.3. Аумақтарды экономикалық ұйымдастыру
Ел мен оның өңiрлерiнiң тиiмдi ұстанымдануын және кеңiстiктiк дамуын қамтамасыз ету үшiн экономикалық белсендiлiктi ынталандырудың жалпы экономикалық шараларын iске асырумен қатар мемлекеттiң күш-жiгерiн мынадай нақты мiндеттердi шешуге шоғырландыру қажет:
өндiрiстiң аса маңызды факторы ретiнде аумақтардың ресурстық әлеуетiн ұтымды пайдалану;
елдiң және өңiрлердiң бәсекеге қабiлеттi экономикалық мамандануын қалыптастыруға бағытталған бизнестi тиiмдi аумақтық-экономикалық ұйымдастыруды құру;
экономиканың өсiп келе жатқан қажеттiлiктерiн қамтамасыз ететiн толыққанды инфрақұрылым қалыптастыру және адами капиталды сапалы дамыту (бюджеттiк инвестициялардың негiзгi бағыты).
Осыған байланысты орталық және жергiлiктi атқарушы органдар қызметiнiң, олардың жеке сектормен өзара iс-қимылының мынадай негiзгi бағыттары айқындалды.
3.3.1. Аумақтардың ресурстық әлеуетiн ұтымды пайдалану
Мiндеттер. Табиғи ресурстарды пайдаланудың тиiмдiлiгiн арттыру мен ұтымдылығын қамтамасыз ету, болашақ ұрпақ үшiн ресурстық әлеуеттi сақтау.
Халықтың күтiлiп отырған өсуiне және онымен байланысты ресурспен қамтамасыз етiлудiң азаюына байланысты табиғи ресурстардың әлемдiк ауқымдағы шектеулiлiгi 21-ғасырдың ортасына қарай жаһандық сипаттағы проблемаларды туындатуы мүмкiн.
Қазақстан аумақтарының табиғи ресурстарын пайдалану стратегиясы қазiрдiң өзiнде әзiрленген (пайдаланылатын) ресурстарды (игерудiң қарқынды сипаты) тиiмдi және ұтымды игеру және ресурстарды кейiннен игеру немесе болашақ ұрпақ үшiн сақтау негiздерiн құру қажеттiгiнен шығады.
Бұл туындап отырған шикiзат базасын кеңейту қажеттiлiгiнен және тиiстi инфрақұрылымның дайындығынан шыға отырып, табиғи және экологиялық ерекше құндылықты бiлдiретiн аумақтарды болашақта өсiру және сақтап қалу үшiн резервтiк ресурстық аймақтарды бiр мезгiлде қалыптастырумен қатар (қорларды барлау), аумақтарды игерудiң кезеңдiк сипатын болжамдайды.
Табиғи ресурстарды пайдаланудың аса маңызды шарты табиғи ортаға экологиялық әсердi азайту болады.
Тиiстi табиғи ресурстарды (жер, су, минералдық-шикiзат, рекреациялық) пайдалану және сақтау жөнiндегi тұжырымдамалар, бағдарламалар, iс-шаралар өңiрлер мен елдi кеңiстiктi дамытудың және оның халқын таратып орналастырудың перспективалы схемаларын әзiрлеумен және iске асырумен өзара кешендi байланыста болады.
Жер ресурстары
Мiндеттер. Өнiмдiлiгi жоғары және экологиялық бағдарланған бейiмдi жер пайдалануды қалыптастыру арқылы жер ресурстарын ұтымды пайдалану мен қорғауды қамтамасыз ету.